ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΚΑΙ Ο ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ

 Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ 

Αγαθής Δημητρούκα: Με τον ήλιο γείτονα 

τραγούδια του Νίκου Γκάτσου, φωτισμένα από τον ήλιο του δημοτικού τραγουδιού

 [εκδόσεις Πατάκη, σελ. 160] 

Τις πυρωμένες κι αβάστακτες μέρες του φετινού Αυγούστου, μέρες πανδημίας, τις περνώ στο σπίτι μου, αναζητώντας λίγη δροσιά μέσα από τις σελίδες των βιβλίων που έχω επιλέξει. Εκδόσεις παλιές αλλά και νέες μού προσφέρουν ψυχική ανάταση. Ξαναδιάβασα Το καλοκαίρι και την Πανούκλα του Καμύ, Το Κάστρο του Κρόνιν και άλλα κλασσικά. Ένα φρέσκο βιβλίο όμως, που έχει κυκλοφορήσει πολύ πρόσφατα, το χάρηκα ιδιαίτερα. Όχι μόνο ως έκδοση, όχι μόνο για το πανέμορφο εξώφυλλό του με το εικαστικό του Γιώργου Σταθόπουλου, όχι μόνο για τα σπουδαία ποιήματα που περιέχει, αλλά και για την πρωτοτυπία του. Πρόκειται για το βιβλίο της Αγαθής Δημητρούκα με τίτλο Με τον ήλιο γείτονα, και υπότιτλο τραγούδια του Νίκου Γκάτσου φωτισμένα από τον ήλιο του δημοτικού τραγουδιού.

Για τον Γκάτσο, αυτόν τον μεγάλο Ποιητή, όσα και να πούμε είναι λίγα, και δεν θα τον κρίνω εδώ ως ποιητή, θα μιλήσω μόνο για το βιβλίο και τον τρόπο που το προσέγγισα. Η έκδοση ‒όπως μας πληροφορεί η συγγραφέας στον πρόλογό της‒ προέκυψε μετά από προτροπή τής φίλης της και της καλής εκδότριας Άννας Πατάκη, μετά που την πληροφόρησε για την ένταξη μιας συναυλίας με τραγούδια του Γκάτσου, φωτισμένα από το δημοτικό τραγούδι, μέσα στα πλαίσια των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Το βιβλίο όμως, περιέχει υλικό πολύ πλουσιότερο από το υλικό της συναυλίας. 

Ο Γκάτσος, γεννημένος στην Αρκαδία, πριν εγκατασταθεί στην Αθήνα, είχε γνωρίσει την ποίηση του Παλαμά και του Σολωμού, διάβαζε γενικά ποίηση και, φυσικά, γνώρισε και το δημοτικό τραγούδι, το οποίο τον επηρέασε σε μεγάλο βαθμό. Αυτή την πτυχή της ποίησης του Γκάτσου ανέλαβε να τη φωτίσει περισσότερο η Αγαθή Δημητρούκα με την ερευνητική αυτή εργασία της. Μελέτησε τις πηγές ‒στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται η σχετική βιβλιογραφία‒ και καθώς γνωρίζει πολύ καλά το έργο του Γκάτσου κατόρθωσε να αντιστοιχίσει εκείνα τα ποιήματά του, που «συνάδουν» με δημοτικά τραγούδια. Εκτός από τη γενική βιβλιογραφία, πρέπει να σημειώσουμε ότι στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται και η συγκεκριμένη πηγή από την οποία προέρχονται τα δημοτικά τραγούδια καθώς και οι δισκογραφικές πληροφορίες για τα τραγούδια του Γκάτσου. Τα σχόλια ανήκουν στη συγγραφέα του βιβλίου, σε μερικές όμως περιπτώσεις υπάρχουν και σχόλια ανθολόγων, από πρωτότυπα βιβλία. Στις περιπτώσεις αυτές δηλώνεται το όνομα του ανθολόγου. 

Το υλικό της το οργάνωσε σε οκτώ ενότητες, όπως συνήθως χωρίζονται τα δημοτικά τραγούδια: ακριτικά, κλέφτικα και ιστορικά, της ξενιτειάς, ερωτικά, νανουρίσματα, μοιρολόγια, τον δεκαπεντασύλλαβο, και τη λαογραφία. Στο βιβλίο παρατίθενται πρώτα τα δημοτικά τραγούδια σε πλάγια γραφή ‒ένα ή περισσότερα‒ και στη συνέχεια το εμπνευσμένο ποίημα του ποιητή σε όρθια γραφή. 

Διαβάζοντας το βιβλίο της Αγαθής Δημητρούκα δεν μπόρεσα να μη σιγοτραγουδώ κι εγώ τα πασίγνωστα τραγούδια του Γκάτσου, μελοποιημένα από τον Θεοδωράκη, τον Χατζιδάκι, τον Ξαρχάκο, τον Χάλαρη και άλλους. Η πρόσληψη των ποιημάτων γίνεται ευκολότερα, αφού τώρα έχουμε μπροστά μας την πηγή της έμπνευσης του ποιητή. Έχουμε το γλωσσάρι και τόσες άλλες πληροφορίες που μας βοηθούν να προσεγγίσουμε το ποίημα. Γιατί αυτή είναι η χαρά της ποίησης: να βρούμε τους μυστικούς δρόμους, που θα μας οδηγήσουν στα βαθύτερα νοήματά της. Να απολαύσουμε τους κρυμμένους γλυκούς χυμούς της. 

Είμαστε τυχεροί, που σ’αυτή την προσπάθεια έχουμε στη διάθεσή μας και τη σύγχρονη τεχνολογία. Μιλώ για το διαδίκτυο∙ και το χρησιμοποίησα: με μια απλή πληκτρολόγηση του τίτλου ενός τραγουδιού στο έξυπνο κινητό μου, ή στον υπολογιστή μου, έρχονταν σε κλάσματα του δευτερολέπτου όλες οι εκτελέσεις. Δεν το κρύβω, είμαι πολύ συγκινημένος γιατί πολλά από τα τραγούδια δεν τα γνώριζα. Χωρίς το διαδίκτυο, θα ήταν πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο και για την συγγραφέα να εντοπίσει τις πηγές, στο ελάχιστο χρονικό διάστημα που είχε στη διάθεσή της. Το πέτυχε κι αυτό οφείλεται και στις σημαντικές ψηφιακές βιβλιοθήκες των πανεπιστημίων. 

Ανήκω στους ανθρώπους που ναι, αναζητούν τη συγκίνηση που γεννά ένα έργο τέχνης, ένα λογοτέχνημα, ένα ποίημα, γι’αυτό ευχαριστώ τόσο την Αγαθή Δημητρούκα όσο και την Άννα Πατάκη, που μας χάρισαν αυτό το βιβλίο. Καλοτάξιδο!