ΡΗΝΑ ΚΑΤΣΕΛΛΗ- η γυναίκα της Κερύνειας
-------------------
Το Σάββατο 21 Σεπτεμβρίου 2024, στην Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Κύπρου θα γίνει ένα ΣΥΝΕΔΡΙΟ για μια σπουδαία γυναίκα, που αγάπησε πολύ αυτό τον τόπο: τη Ρήνα Κατσελλή. Θα μιλήσουν στο συνέδριο, ξεχωριστοί άνθρωποι για τη ζωή και το έργο της, λογοτεχνικό και άλλο. Εύχομαι καλή επιτυχία!
Δεν συναντηθήκαμε ποτέ, μου έστελνε όμως όλα τα βιβλία της και εκτιμούσε πολύ τα διηγήματά μου.
Επειδή θέλω κι εγώ να τιμήσω τη μνήμη της, θα δώσω στη δημοσιότητα από εδώ και από το facebook, ένα ανέκδοτο κείμενό της, το οποίο της ζήτησα πριν πέντε χρόνια -και δεν μου αρνήθηκε- για μια έκδοση που προγραμμάτιζα αλλά δεν μπόρεσα ακόμα να πραγματοποιήσω. Πρόκειται για ένα συγκινητικό μικρό κείμενο / σχόλιο για μια φωτογραφία λίγο μετά το 1900 και παρουσιάζει το Παρθεναγωγείο της Κερύνειας.
Η φωτογραφία είναι μια από 14 παρόμοιες φωτογραφίες σχολείων από τη σκλαβωμένη Κύπρο μας, οι οποίες είχαν εκτεθεί στην αρχή του περασμένου αιώνα στην Αθήνα. Ήταν μια έκθεση για σχολεία της Κύπρου και της Μικρασίας. Στον πιο κάτω σύνδεσμο εξηγώ πού βρήκα τις φωτογραφίες:
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΤΟΥ 1900
Επίσης στον πιο κάτω σύνδεσμο γράφω για ένα βιβλίο της Ρήνας, και αξίζει να το διαβάσετε:
ΓΙΑ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΡΗΝΑΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗ ΦΡΟΥ ΦΡΟΥ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΒΡΑΧΙΜΗ
Το κείμενο της
ΡΗΝΑΣ ΚΑΤΣΕΛΛΗ
Παρθεναγωγείον Κερύνειας
Μια φωτογραφία ασπρόμαυρη φτάνει κοντά μου με δυο δασκάλες καθισμένες στη μέση, σοβαρές, ευθυτενείς και είκοσι εννιά μαθήτριες διαφόρων ηλικιών να τις πλαισιώνουν, αριστοτεχνικά τοποθετημένες από τον φωτογράφο, άλλες ανεβασμένες σε καλοκαμωμένα ξύλινα θρανία και άλλες καθισμένες χάμω μπροστά. Παράκληση να τη σχολιάσω, εφόσον στο κάτω μέρος δεξιά σημειώνεται με καλλιγραφικά γράμματα Παρθεναγωγείον Κυρηνείας.
Συγκινημένη αναγνωρίζω αμέσως τον χώρο. Η αχνή στενόμακρη πορτούλα σε ένα κάτασπρο απέραντο τοίχο δεν είναι άλλη από την μικρή έξοδο στο πίσω μέρος του ιερού της εκκλησίας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στην κατεχόμενη γενέθλια πόλη μου, την Κερύνεια.
Το φθαρμένο πλακόστρωτο στον άνετο χώρο της αυλής μπροστά και τα επίσης φθαρμένα σκαλιά που ακολουθούν τα έχω ανεβοκατεβεί πολλές φορές, αν και στην εποχή μου είχαν επισκευαστεί κάπως. Σε αυτά τα σκαλιά με οδήγησε ο πατέρας να ανεβώ, αναχωρώντας εικοσάχρονη νύφη από το σπιτικό του για να δημιουργήσω τη δική μου οικογένεια.
Την τεράστια γαλάζια σημαία που κυματίζει ελαφρά στον ιστό της, στο δεξιό μέρος της φωτογραφίας, την έχω δει και σε φωτογραφία των αρρένων μαθητών του Δημοτικού Σχολείου και της δεύτερης Νυκτερινής Σχολής που λειτούργησε στην Κερύνεια, μπροστά από το Αναγνωστήριο της πόλης, τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα. (σημ. 1)
Οι δυο δασκάλες, ωραία ντυμένες, ίσως να μην ζούσαν όταν εγώ είχα γεννηθεί. Από τις μικρές μαθήτριες υπάρχει πιθανότητα να τις έχω συναντήσει γριούλες, να έχουν την ηλικία που έχω τώρα εγώ. Δεν φορούν ομοιόμορφες στολές, όπως συνηθιζόταν στο παρθεναγωγείο σε μεταγενέστερες εποχές, αλλά είναι καλοντυμένες, φορώντας μποτάκια ή παπούτσια. Η Κερύνεια, χάρις στο θαλασσινό της εμπόριο, τέλη δέκατου ένατου αιώνα και αρχές εικοστού, είχε οικονομική άνεση, σε αντίθεση με τους σύγχρονούς τους ορεινούς πληθυσμούς και όσους ζούσαν σε χωριά της Μεσαορίας, που στερούνταν ακόμη και βασικά αγαθά. Στην Κερύνεια άνδρες και γυναίκες καλλιεργούσαν με πάθος τα χωράφια τους στην εύφορη στενόμακρη πεδιάδα και σε δύσκολες εποχές αναβροχιάς οι άντρες ξαμολιούνταν στη θάλασσα, μπαίνοντας στα καΐκια των κερυνειωτών καπετάνιων, χώρια το πλούσιο ψάρι που δεν έλειπε από το σπίτι τους.
Προσπαθώ με αυτά να προσδιορίσω την ημερομηνία. Στο βόρειο μέρος αυτής της πλακόστρωτης αυλής, στον ψηλό βράχο της εκκλησίας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, προς τη θάλασσα, σε ένα κάπως στενόχωρο δωμάτιο, το 1870 λειτουργούσε ήδη κανονικό αλληλοδιδακτικό σχολείο, σύμφωνα με σίγουρη μαρτυρία. Όταν μεταστεγάστηκε αλλού παραχωρήθηκε στις πρώτες μαθήτριες του παρθεναγωγείου της πόλης το 1892, με δασκάλα τη Γλυκερία Παυλίδου (σημ.2) που ήρθε στην Κερύνεια με τον αδελφό της Κύριλλο Παυλίδη (σημ. 3), που διορίστηκε δάσκαλος στο Αρρεναγωγείο το 1892.
Το τέλος του δέκατου ένατου αιώνα το παρθεναγωγείο είχε δυο δασκάλες και αυτής της εποχής θα πρέπει να είναι η φωτογραφία και να στάλθηκε στην Αθήνα, μαζί με άλλες σχολικές, με αφορμή την πλούσια Κυπριακή Έκθεση που διοργανώθηκε στο Ζάππειο. Έτσι διασώθηκε εκεί, για να επιστρέψει, τύχη αγαθή, στην Κύπρο και σε μένα.
Μια φωτογραφία του Παρθεναγωγείου της Κυρηνείας, που έμαθε γράμματα σχεδόν στο σύνολο των γυναικών της πόλης, σε εποχές που σε άλλα μέρη της Κύπρου τα ποσοστά του αναλφαβητισμού ήταν ψηλά. Γυναικών που τελειώνοντας το παρθεναγωγείο διάβαζαν την εφημερίδα Ο Ραγιάς του Γεωργίου Σταυρίδη, αλλά και την Φωνή της Κύπρου του Κύριλλου Παυλίδη (σημ. 4). Γυναίκες που φρόντιζαν να έχουν στα σπίτια την Ιστορία Χρονολογική της Κύπρου του Αρχιμανδρίτη Κυπριανού, μυθιστορήματα και άλλα βιβλία φερμένα από τη Σμύρνη, να διαβάζουν και να απαγγέλλουν τις φυλλάδες των ποιητάρηδων, καθώς και ποιήματα σύγχρονων τους Ελλήνων ποιητών από τα αναγνωστικά τους, χωρίς να αγνοούν και τα δημοτικά μας ακριτικά ποιήματα.
Γυναίκες που κρατούσαν άξια τα νοικοκυριά τους και κουμάνταραν τα χωράφια τους, αλλά και στέκονταν στη θέση των συζύγων τους ως Εκκλησιαστικοί Επίτροποι στην εκκλησία, όσο αυτοί δούλευαν στα όχι λίγα κερυνειώτικα καΐκια που αλώνιζαν τη θάλασσα γυροφέρνοντας τη Μικρά Ασία μέχρι τον Εύξεινο Πόντο και τα νησιά του Αιγαίου.
Δεν έχω παρά να ευχαριστήσω με χαρμολύπη τον συγγραφέα Νίκο Νικολάου-Χατζημιχαήλ που μου την έστειλε, ευγνωμονώντας τον που φροντίζει να τη δημοσιοποιήσει, πάνω από ένα αιώνα μετά.
Ρήνα Κατσελλή
Προσφυγιά 2 Ιουλίου 2019
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Ρ. Κατσελλή Γεώργιος Καραγιάννης-Ο ευπατρίδης, έκδοση Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας 2017, φωτογρ. Αρ. 2.
2. Γλυκερία Παυλίδου-Καρατζιά (1873-1847).
3. Κύριλλος Παυλίδης (1870-1950).
4. Ο Κύριλλος Παυλίδης αν και έφυγε από την Κερύνεια το 1898 οι δεσμοί του με την πόλη συνέχισαν μια και είχε παντρευτεί κόρη Κερυνειώτη προύχοντα και η αδελφή του πήρε επίσης σύζυγο Κερυνειώτη. Το 1915 ο Κ. Παυλίδης έγινε ιδιοκτήτης και διευθυντής της Φωνής της Κύπρου.
----------------------------------------