Ο Ζωγράφος μας Γ. Πολ. Γεωργίου, είχε την τύχη να προσκληθεί στην τελετή της "Εγκατάστασης" (Inauguration) του Προέδρου Τζον Φ. Κέννεντυ, στις 20 Ιανουαρίου 1961. Την εμπειρία του αυτή την περιγράφει στο έβδομο κεφάλαιο του "Ημερολογίου" του, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά, πριν δύο χρόνια. Αυτή η ανάρτηση είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Ανδρέα Σοφοκλέους, που φιλοξένησε στο περιοδικό του το κείμενο. Πιο κάτω το σχετικό κεφάλαιο.
Γ. ΠΟΛ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ: ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ
[Από το ημερολόγιο του ζωγράφου μας Γ. Πολ. Γεωργίου "Αμερικανική Περιπέτεια", 13/4/1961, από το περιοδικό "Βιβλιοφιλία", τχ.3/43, Ιαν.-Ιούν. 2018. Εισαγωγή, μετάφραση, σημειώσεις: Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ]
Αμερικανική Περιπέτεια είναι οι εντυπώσεις του σπουδαίου ζωγράφου μας Γιώργου Πολυβίου Γεωργίου, από την επίσκεψή του στην Αμερική, ύστερα από πρόσκληση του Υπουργείου Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, μέσα στα πλαίσια ενός προγράμματος διεθνών ανταλλαγών. Το ταξίδι είχε διάρκεια περίπου τριών μηνών, από τα μέσα Νοεμβρίου του 1960 έως τα μέσα Φεβρουαρίου του 1961. Το κείμενο είναι γραμμένο στην αγγλική γλώσσα και αποτελείται από 37 δαχτυλογραφημένες σελίδες 21x33 εκ. και με μία χειρόγραφη προμετωπίδα στην οποία αναφέρονται τα εξής: From my Diary / 13 IV 1961 / American Adventure / –copyright reserved– / To Trudi / “My Penelope. She kept the fires burning / until my return / G. Pol. Georghiou.”
Αυτό το μοναδικό εκτεταμένο κείμενο του Γεωργίου που σώζεται, απέκτησα με τη φροντίδα του κ. Λεωνίδα Μαλένη, από τα αρχεία της Αμερικανικής Βιβλιοθήκης στη Λευκωσία, για το αφιέρωμα που προγραμματίζαμε για το περιοδικό «ο Κύκλος», και τον ευχαριστώ ξανά από τη θέση αυτή, όχι μόνο για το κείμενο, αλλά και για μια σειρά από δεκαεφτά διαφάνειες στις οποίες φαίνονται 22 πίνακες του Γεωργίου, αλλά και ο ίδιος ο ζωγράφος.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ
Στις 15 Ιανουαρίου, έπρεπε να ξεκινήσω νωρίς για το Αλπουκέρκ, πηγαίνοντας στην Ουάσιγκτον, αλλά πήρα λάθος αεροπλάνο και έφθασα στο Σικάγο. Πέρασαν μερικές ώρες πριν κατεβώ στο Νάσιοναλ της Ομοσπονδιακής Πρωτεύουσας. Εκεί είχα τιμητική πρόσκληση από τον φίλο μου τον Φρανκ Σιορ, τον συγγραφέα, ταξιδευτή, δημοσιογράφο, τον κοσμικό αλλά πάνω απ’ όλα τον «Αρχιμάγειρα» της Ουάσιγκτον. Έφτασα αργά εκείνο το απόγευμα στην αρχοντική κατοικία του στην καρδιά των Πρεσβειών και βρήκα το δείπνο στο τέλος του. Ενώθηκα μαζί τους για καφέ και μπράντι και για πολλή ώρα μιλούσα σε μια γοητευτική γυναίκα που αποδείχτηκε πως ήταν η Ιδιαιτέρα Γραμματέας του Προέδρου. Εξεπλάγηκε όταν άκουσε πως δεν είχα επισκεφθεί τον Λευκό Οίκο και χαμογελώντας είπε: «Παρόλο που τη Δευτέρα έχουμε ξεκαθάρισμα κι ένας καινούργιος ένοικος[1] έρχεται σε μια βαρυφορτωμένη εβδομάδα, θα δω. Αν φροντίσεις να είσαι εκεί, ακριβώς στις εννέα, θα είσαι τυχερός μιας ξενάγησης». Το άρπαξα και στην ώρα μου ήμουν στις Πύλες του Λευκού Οίκου. Ο φρουρός μού ζήτησε το όνομά μου για να με αφήσει να εισέλθω. «Καλημέρα» είπα, πριν μπω «μα… πώς γνωρίζετε το όνομά μου». «Όλος ο Λευκός Οίκος το γνωρίζει», απάντησε ο φρουρός. «Είναι το σύνθημα της ημέρας». Μου ζήτησαν ξανά το σύνθημα στο χολ πριν ο Δεκανέας Rubbin της Αστυνομίας του Λευκού Οίκου παρουσιαστεί με τους χαιρετισμούς της Γραμματέως και προσφερθεί για περιήγηση.
Σκέφτηκα πως ήμουν πολύ τυχερός να βρίσκομαι στην κατοικία του μεγάλου Ηγέτη του Λευκού Οίκου και να με ξεναγεί ένας έξυπνος και καλλιεργημένος δεκανέας του Οίκου. Ο Λευκός Οίκος, το Εκτελεστικό Μέγαρο του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, δεν είναι τίποτα περισσότερο από το σπιτικό ενός αριστοκράτη με το καλύτερο γούστο, ούτε διαφορετικό από την έπαυλη ενός Άγγλου ή Ιρλανδού κτηματία. Ο δεκανέας ήταν πρώτης τάξης οδηγός και καθώς περιδιαβάζαμε τα διάφορα δωμάτια, το Γαλάζιο, το Ανατολικό, το Κόκκινο, το Κινέζικο και την αίθουσα χορού, μου έλεγε την ιστορία του σπιτιού, την ιστορία του εμφύλιου πολέμου, την ιστορία της Αμερικής κάτω από τα πορτρέτα και τα αγάλματα των προηγούμενων Προέδρων οι οποίοι την έγραψαν. Η απλότητα και το γούστο είναι το βασικό χαρακτηριστικό του Λευκού Οίκου. Όχι θρόνοι και αίθουσες συνεστιάσεων, όχι παλατιανά σαλπίσματα και υπηρέτες με επίσημες στολές. Μοναχά ένα απλό σπίτι, το σπίτι της σύγχρονης Δημοκρατίας.
Καθώς έφευγα, ο δεκανέας μού εξήγησε το πρωτόκολλο και τα έθιμα της αμερικανικής «Αυλής». Με ποιον τρόπο ο Νέος Πρόεδρος, κατά την ημέρα της Εγκατάστασης θα καλέσει τον απερχόμενο Πρόεδρο, από την είσοδο –στο σημείο ακριβώς που βρισκόμασταν– ο οποίος περιμένει στο χολ για να εγκαταλείψει τον Λευκό Οίκο οριστικά, και πηγαίνουν μαζί στο Καπιτώλιο.
Ήμουν πολύ ευτυχισμένος που ήμουν πίσω στην Ουάσιγκτον μεταξύ φίλων, παλιών φίλων πια, για να περάσουμε μαζί τις μέρες πριν και μετά την Εγκατάσταση στην Ομοσπονδιακή Πρωτεύουσα. Όλοι συζητούσαν για τον καιρό και την Εγκατάσταση. Ήμουν ένας από τους τυχερούς που τιμήθηκε με πρόσκληση για την τελετή. Όλα ήταν χαρούμενα και ο κόσμος ήταν σε γιορταστική διάθεση. Με προσκαλούσαν και πήγαινα σε πολλά πάρτι, έτσι που άρχισα να νιώθω σπουδαίος, ιδιαίτερα όταν οι φίλοι μαζεύονταν για να με τιμήσουν.
Ο Roy Atherton του Κυπριακού Γραφείου και η γλυκιά σύζυγός του ήταν πολύ φιλόξενοι δίδοντας πάρτι για μένα στο σπίτι τους, στο Μέρυλαντ, τα οποία μου έδωσαν πολλή χαρά. Ο Bob Shott του Ελληνικού Γραφείου και η γεμάτη ζωή σύζυγός του με διασκέδασαν στη θαυμάσια τοποθεσία Βηθεσδά σε ανεπίσημο πάρτι, όπου συνάντησα ξανά τον ρεπουμπλικάνο φίλο Ευγένιο Ρωσσίδη, που ετοιμαζόταν να αναχωρήσει από την Ουάσιγκτον. Ο καιρός περνούσε θαυμάσια και η συντροφιά του Franc Shor[2], του τέλειου οικοδεσπότη, ήταν η απόλυτη ευχαρίστηση. Δεν θα μαγείρευε αρκετά για μένα. Έγκαιρα όμως αντιλήφθηκα το πρωτόκολλο και τα έθιμα του σπιτιού, και όταν ήμουν στο σπίτι περνούσα πολλές ώρες στην κουζίνα. Μια ζεστή και νοικοκυρεμένη κουζίνα με όλα τα χαρακτηριστικά ενός πολυτελούς λίβινγκ ρουμ.
Μιλούσαμε για το plat du jour et vin du pay ενώ ο αρχιμάγειρας διάλεγε τα ανατολίτικα και κινέζικα καρυκεύματά του για να τελειοποιήσει τα «μαστορικά του φαγητά». Τα γεύματά μας στην κουζίνα ήταν «Συμπόσια» που λάμπρυναν με την παρουσία τους Γερουσιαστές και Καθηγητές, Στρατηγοί και Ναύαρχοι, Διπλωμάτες και Καλλιτέχνες, και με πικάντικη γυναικεία συντροφιά και μάκραιναν με καφέ και με μπισκότα.
Ο Φρανκ είναι ένας ταλαντούχος αφηγητής και μας μετέφερε μακριά στην Κίνα, στο Θιβέτ και στη Ρωσία. Είναι ένας από τους ισχυρούς άνδρες του National Geographic και ελπίζω σύντομα να έχω την ευχαρίστηση να τον καλωσορίσω στην Κύπρο ενώ πηγαίνει στην Ανατολή ακολουθώντας την πορεία των πρώτων Σταυροφόρων. Ζεσταμένος και ευτυχισμένος στην κουζίνα ένιωσα την επιθυμία να ζωγραφίσω. Οι πετρόκτιστοι τοίχοι ήταν πολύ προκλητικοί και μου άνοιγαν την όρεξη. Δεν έχασα καιρό και σκίτσαρα πάνω σ’αυτούς τις πρώτες σειρές Σάντος και Κυπρίων χωρικών. Ο Φρανκ τα υπερτίμησε και με παρακάλεσε να τις μεταφέρω σε φρέσκο[3]. Ένιωθα ζωντανός και στο στοιχείο μου αναρριχημένος στις τέσσερις το πρωί να ζωγραφίζω για ώρες με χρώματα και φόρμες. Οι υπηρέτες ήταν οι πρώτοι σιωπηλοί κριτικοί μου, και καθώς τα νέα κυκλοφόρησαν, έβλεπα γνώριμα πρόσωπα να κρυφοκοιτάζουν ρωτώντας ευγενικά πότε θα μπορέσουν να μπουν μέσα. Πού και πού ο «υπερήφανος ιδιοκτήτης» οδηγούσε ομάδες επισκεπτών του σπιτιού στην κουζίνα, λέγοντάς τους πως σύντομα θα βάλει εισιτήριο «ένα δολάριο ο ένας». Όταν ζωγράφισα αρκετά, οι τοίχοι ήταν ένας κυκεώνας «Γεωργίου». Στο τέλος κορόιδευα τον εαυτό μου και σκεφτόμουν τις παλιές παρατηρήσεις της μητέρας μου όταν πρωτοζωγράφιζα κι έκανα κάτι παρόμοια στο σαλόνι. Άσπρος τοίχος χαρτίν τους πελλούς[4].
Ο καιρός δεν ήταν τόσο καλός, καθώς η μέρα της Εγκατάστασης πλησίαζε. Η χιονοθύελλα της προηγούμενης μέρας δυσκόλεψε τις μεγάλες αντιπροσωπείες, μα οι Δημοκρατικοί απεφάσισαν να την αγνοήσουν και να συνεχίσουν να προετοιμάζονται για το μεγάλο καλωσόρισμα στο νέον Πρόεδρο. Αναμένονταν πολλοί προσκεκλημένοι του Λευκού Οίκου, μα μόνο ένας έφθασε πριν από την καταιγίδα. Ο Καθηγητής Gerry, νεαρός επιστήμονας, αυθεντία στη ζωή των νυκτερίδων, με έρευνες στον ήχο για την τελειοποίηση των ραντάρ. Ήταν ευχάριστο που συνάντησα έναν τόσο μεγάλο επιστήμονα ερευνητή, να μου μιλά για τα αγαπημένα του πουλάκια με ευλάβεια, ενώ εγώ μουτζούρωνα τους τοίχους. Ο ήχος καθοδηγεί στην τυφλή πτήση όπως το χρώμα στη ζωγραφική. Αγάπη και αφοσίωση στις νυκτερίδες, αγάπη και αφοσίωση στις Τέχνες. Αποκλεισμένοι στην κουζίνα, μιλούσαμε για νυκτερίδες, τέχνες και ταξίδια, και περιμέναμε νέα από την Konny, μιαν άλλη προσκεκλημένη του Λευκού Οίκου, που ερχόταν από το Παρίσι για τη χοροεσπερίδα της Εγκατάστασης.
Το φως μιας καινούργιας συνηθισμένης μέρας έμπαινε από τα σκοτεινά τζάμια, όταν μας τηλεφώνησαν τα νέα πως η Κόννη, το σκυλάκι της και η βραδινή τουαλέτα βαλετσιάνκα, έφθασαν με ασφάλεια στη Βοστόνη, κάπως αργά όμως, για το χορό. Από θαύμα, η καταιγίδα υποχώρησε κι ο ήλιος έλαμπε την ημέρα της Εγκατάστασης.
Ο Τζον Κέννεντυ ορκίστηκε στο Καπιτώλιο ως ο τριακοστός πέμπτος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, φέρνοντας μια καινούργια ελπίδα, σ’ έναν απελπισμένο κόσμο. Ο Λόγος του κατά την Εγκατάσταση ίσως μια μέρα γυρίσει μια καινούργια σελίδα στο βιβλίο της μοίρας μας: δεν θα φοβηθούμε τον συμβιβασμό, μα ούτε και θα συμβιβαστούμε από φόβο.
Η γιορτή τελείωσε και οι Αμερικανοί γύρισαν στις δουλειές τους, στη σκληρή δουλειά, με νέες ελπίδες στις καρδιές τους. Αφού τελείωσα με τους χαιρετισμούς μου στην Ουάσιγκτον, άρχισα να ετοιμάζω ξανά τις βαλίτσες, μα ο ξεναγός μου επέμενε πως «οι αμερικανικές μου σπουδές» δε θα ήταν συμπληρωμένες αν δεν επισκεπτόμουν το Williamsburg. Κάθε μορφή αντίστασης δεν έχει πέραση στην Αμερική. Περίμενα πώς και πώς το ταξίδι, μα άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων, άλλα δε Θεός κελεύει. Μια άλλη καταιγίδα πλησίαζε, από τον νότο αυτή τη φορά. Παρόλα αυτά είχαμε πολλές πιθανότητες να φτάσουμε, και ξεκινήσαμε για την Βιρτζίνια με την ευχάριστη συντροφιά της Κόννη, που ήταν με το σκυλάκι της.
Με το σούρουπο φτάσαμε στο χιονισμένο Williamsburg μιλώντας για την ιστορία της πόλης, που για έναν αιώνα, σχεδόν, ήταν πρωτεύουσα της Βιρτζίνιας και το επίκεντρο μιας ένδοξης αποικιακής κοινωνίας. Καταλύσαμε στο Old Sweet, παλιό χάνι του δέκατου ένατου αιώνα.
Κοιμήθηκα καλά και ξύπνησα στο Williamsburg άλλοτε πολιτιστικό κέντρο, πρόκληση για τη Βοστόνη, τη Φιλαδέλφεια και την Νέα Υόρκη. Το Williamsburg θα μείνει στη μνήμη ως το βήμα μεγάλων πατριωτών, που βοήθησαν να διαμορφωθεί ένας ελεύθερος κόσμος. Πρέπει να το διαλέξεις, όταν θέλεις να είσαι ελεύθερος. Η αρένα των ηγετών τής ανεξαρτησίας και ο τόπος που γεννήθηκε η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων τής Βιρτζίνια του George Mason, Όλοι οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους ίσοι και ανεξάρτητοι, η οποία οδήγησε στην ιστορική απόφαση της 4ης Ιουλίου, και το περίφημο θεσμοθέτημα του Jefferson για την ανεξιθρησκεία.
Η μικρή πόλη ανακαινίστηκε στα 1926 και πήρε την παλιά της δόξα από τον John D. Rockefeller Jr ...έτσι που οι παρούσες και οι μελλοντικές γενιές, θα μπορούν μόνες τους δραστήρια, να εκτιμήσουν τη συμβολή των πρώτων Αμερικανών στα ιδανικά και τον πολιτισμό της πατρίδας τους.
Κτίσματα του 18ου αιώνα, επιπλώσεις και κήποι, παίρνουν την πρωταρχική τους μορφή και διακοσμημένες άμαξες ξανακυλούν κατά μήκος της οδού Duke of Cloucester, ενός πλατιού δημόσιου δρόμου, που ο Ρούσβελτ τον χαρακτήρισε ως την πιο ιστορική λεωφόρο της Αμερικής. Μετά από ένα τεράστιο αγγλικό πρόγευμα του 18ου αιώνα συνόδευσα την Κόννη στο Γραφείο Πληροφοριών, όπου παρακολουθήσαμε ένα εξαιρετικό φιλμ: Williamsburg –Η ιστορία ενός πατριώτη, που δείχνει τα κρίσιμα χρόνια πριν από την επανάσταση.
Συγκινήθηκα μέχρι δακρύων. Ήταν η ιστορία της Κύπρου από διαφορετική θέση. Περάσαμε ώρες στο Graft House, ένα εργαστήρι αντιγράφων του 18ου αιώνα, για έπιπλα και αγγεία της αποικιακής Αμερικής όπου δεν μπόρεσα να αντισταθώ και έκανα κάποιες αγορές. Εκεί που ευχαριστήθηκα πάρα πολύ όμως, ήταν η Συλλογή φολκλορικής Τέχνης της Abby Aldrieh Rockefeller.
Με την επανάσταση και τη δικαίωση κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, η Αμερική πέρασε από μια φάση καλλιτεχνικής έκφρασης που βιώθηκε από τους αυτοδίδακτους καλλιτέχνες της χειροτεχνίας, που ανταποκρίνονταν στις ανάγκες ανδρών και γυναικών.
Παθιασμένοι πορτρετίστες και τοπιογράφοι, γεωργοί που κατασκευάζουν ξύλινους ή μεταλλικούς ανεμοδείκτες, καραβομαραγκοί που σκαλίζουν ακρόπρωρα, διακοσμήσεις και διαφημίσεις τοίχων. Στην ουσία ήταν Τέχνη του λαού, από τον λαό για τον λαό.
Στο μέσο του 19ου αιώνα τα αποτελέσματα της μηχανής γινόντουσαν φανερά σε όλα τα παρακλάδια της Τέχνης και το φολκλορικό εξέπνευσε κάτω από την πίεση της μαζικής παραγωγής. Θεωρημένη ως μια άλλη τέχνη ή ιστορία, κατέχει ανεξάντλητη γοητεία και είναι πολύ συχνά αυθεντική.
Απολαμβάνοντας γεύμα και δείπνο στο King’s Arms και στην ταβέρνα Raleigh, με ψητά θαλασσινά και εγγλέζικα μπριζολάκια συμπληρωμένα με σοκολάτα, παγωμένο κέικ με παγωτό από πάνω και με μια τεράστια πετσέτα δεμένη στο λαιμό μου, ολοκλήρωσα τις «Αμερικανικές μου σπουδές».
Όταν επέστρεψα στην Ουάσιγκτον, «διπλωματούχος» από τη μεγάλη μου αμερικανική περιοδεία, άρχισα να σκέφτομαι την επιστροφή μου. Την τελευταία στιγμή, ενώ ετοίμαζα τις αποσκευές μου, ανακάλυψα ότι είχα πολύ λίγο χώρο στις βαλίτσες μου, που οφειλόταν στα νέα μου αποκτήματα, αγγεία και βιβλία. Σκέφτηκα για κανένα Drungs Store, το παλαιότερο από όλα τα Αμερικανικά Εθνικά Ινστιτούτα, όπου κάποιος μπορούσε να φάει ο,τιδήποτε, να αγοράσει ο,τιδήποτε, ακόμα και βαλίτσα, τα μεσάνυκτα. Άκουσα ακόμα πως μπορούσε κάποιος να παντρευτεί εκεί αρκεί να είχε άδεια γάμου.
Ήμουν λυπημένος που άφηνα την Ουάσιγκτον νωρίς το άλλο πρωί. Ήμουν λυπημένος που άφηνα την περίφημη κουζίνα της Mass Avenue. Δάκρυσα όταν είπα αντίο στο Φρανκ και στην Κόννη, χαϊδεύοντας τον O’ Toole.
[1] εννοεί τον νεοεκλεγέντα Πρόεδρο John F. Kennedy
[2] Franc Shor (1914-1974). Αμερικανός συγγραφέας και δημοσιογράφος. Υπήρξε ανώτατο στέλεχος του περιοδικού National Geographic Magazine. Μαζί με τη σύζυγό του Jean, επίσης στέλεχος του περιοδικού, είναι συγγραφείς του κειμένου Cyprus, Idyllic Island in a Trouble Sea, The National Geographic Magazine, No 5, Vol. CI, May 1952, pp. 627-664. Το κείμενό τους συνοδεύει μεγάλος αριθμός φωτογραφιών που πήραν οι ίδιοι. Κατά την παραμονή τους στην Κύπρο συνάντησαν τον Γεωργίου, για τον οποίον στο ίδιο κείμενο αναφέρουν:
Περάσαμε το βράδυ με τον διακεκριμένο ζωγράφο Γεωργίου. Η σταδιοδρομία του αποτελεί παράδειγμα για τον αργό ρυθμό ζωής στο νησί. Δικηγόρος και άνθρωπος με περιουσία, ο Γεωργίου ήταν εξέχουσα μορφή στις επιχειρηματικές δραστηριότητες της Αμμοχώστου.
Μια μέρα δεν παρουσιάστηκε στο γραφείο του. Πέρασε μια βδομάδα και ανήσυχοι οι πελάτες και φίλοι του πήγαν στο σπίτι του. Τον βρήκαν μπροστά σ’ένα καβαλέτο να ζωγραφίζει με πάθος. Τους είπε πως τη δικηγορική την έβρισκε πολύ πληκτική και πως είχε αποφασίσει να γίνει ζωγράφος. Παρουσίασε με επιτυχία ατομική έκθεση στο Πανεπιστήμιο Oxford και στο Παρίσι. Μουσεία και Συλλογές έχουν αγοράσει πολλά έργα του. Μαζί περιδιαβάσαμε την πόλη. Ο Φρανκ Σιορ είναι ο συγγραφέας και ενός άλλου κειμένου για την Κύπρο. Cyprus, Geography’s Stepchild, The National Geographic Magazine, No 6, Vol. CIX, June 1956, pp. 873-884.
[3] Οι ζωγραφιές του Γεωργίου σώζονται ακόμα στο σπίτι, που ανήκει τώρα σε άλλον ιδιοκτήτη.
[4] Άσπρος τοίχος χαρτίν τους πελλούς. Κυπριακή παροιμία που σημαίνει «Στους τρελούς αρέσει να μουτζουρώνουν τους άσπρους τοίχους».
