25 Ιουλ 2021

Η ΚΥΠΡΟΣ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

 

Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ

Γ. Χατζηκωστή: Η Κύπρος στην ιταλική λογοτεχνία

[από το ιστολόγιό μου : ΝΑ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ]

Μια μελέτη για την παρουσία του νησιού μας στην ιταλική λογοτεχνία, κυκλοφορεί από τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους, σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Συγγραφέας της είναι ο γνωστός φιλόλογος Γ. Χατζηκωστής, με συνεπέστατη –εδώ και μισόν αιώνα– εκδοτική δραστηριότητα, η οποία καλύπτει ιστορικά θέματα, χρονικά, βιογραφίες, ανθολογήσεις, μεταφράσεις, δοκίμια, μελέτες, λογοτεχνικές κριτικές και άλλα. Δεν γνωρίζω το σύνολο των εκδόσεών του, αλλά αν κρίνω από αρκετές καλαίσθητες που έχω στη βιβλιοθήκη μου, η πλειονότητα, αν όχι όλες, είναι αυτοεκδόσεις με δική του επιμέλεια και φροντίδα, μια και δεν δηλώνεται ούτε στον κατάλογο των έργων του, η εμπλοκή κάποιου εκδοτικού οίκου.    

Από τις πρώτες κιόλας αράδες του βιβλίου, στο προλόγισμα τού συγγραφέα, δεχόμαστε το πρώτο ξάφνιασμα: από τις αρχές τού δεκάτου τετάρτου αιώνα, με τα πρώτα κιόλας βήματα της ιταλικής λογοτεχνίας με τον Δάντη, η Κύπρος είναι παρούσα. Κατά τη διάρκεια τής ογδοντάχρονης περιόδου που προηγήθηκε της τουρκικής κατάκτησης το 1571, και πιο πριν ακόμα, κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας, είχαν εγκατασταθεί στο νησί πολλοί Ιταλοί –έμποροι, γεωργοί, τεχνίτες κτλ– οι οποίοι έρχονταν σε καθημερινή επαφή με τον ελληνικό πληθυσμό και γινόταν μια πολιτιστική ανταλλαγή. Το κυπριακό ιδίωμα επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό –σε αντίθεση με την γαλλική γλώσσα– γιατί ενσωματώθηκαν σ’αυτό περίπου δύο χιλιάδες ιταλικές λέξεις, από τις οποίες τα δύο τρίτα χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα. Σχετικές είναι οι μελέτες του συγγραφέα «Η παρουσία της ιταλικής γλώσσας στο ελληνικό κυπριακό ιδίωμα, Λευκωσία, 2011» και «Η παρουσία της ελληνικής γλώσσας στην ιταλική, Λευκωσία, 2007».

Η παρούσα μελέτη καλύπτει, όχι εξαντλητικά, μια περίοδο από το 1300 μέχρι και τις μέρες μας, δηλαδή πέραν των 700 περίπου χρόνων. Ξεκινώντας από τον Δάντη και τον Πετράρχη θα συναντήσουμε τον Βοκκάκιο, τον Πολιτσιάνο και τον Αριόστο. Στη συνέχεια, μετά τον Τζιράλντι, Μαρίνο και Φώσκολο, φτάνουμε στον εικοστό αιώνα και στους σύγχρονούς μας Ντ’ Αννούντσιο, Ιανέλλι και Καρνέλο, σίγουρα όμως, θα υπάρχουν πιο πολλοί Ιταλοί λογοτέχνες με μικρές ή μεγαλύτερες αναφορές για την Κύπρο. Εδώ δίνουμε λίγες μόνο χαρακτηριστικές λεπτομέρειες, τις οποίες επισημαίνει ο συγγραφέας στο έργο των λογοτεχνών αυτών, στο βιβλίο όμως, δίνονται όλες οι αναφορές από το έργο τους, βιογραφικά στοιχεία και η εικόνα τής εποχής στην οποία  έζησαν.

Ο Δάντης, ο μεγαλύτερος Ιταλός ποιητής, στο πιο γνωστό έργο του την Θεία Κωμωδία αναφέρεται στην Κύπρο, έμμεσα ή άμεσα, έξι φορές, γεγονός που θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό, αφού ο Όμηρος, όντας Έλληνας και γεωγραφικά πιο κοντά στο νησί, αναφέρει την Κύπρο μόνο τέσσερις φορές. Και ο Πετράρχης στο έργο του αναφέρεται στην Κύπρο, στο ποιητικό του Άσμα του Θριάμβου του Έρωτα, που τη χαρακτηρίζει ως τερπνό και τρυφερό νησάκι, σε ένα άλλο πεζό του όμως, δίνεται εντελώς αντίθετη εικόνα. Από όλους τους λογοτέχνες, πιο πολλά γνωρίζουμε για τη σχέση του Πετράρχη και του Πετραρχισμού στην Κύπρο και αυτό από τη μελέτη της Θέμιδος Σιαπκαρά-Πιτσιλλίδου Ρίμες Αγάπης, Αθήνα 1976.

Η Κύπρος δεν μπορούσε να απουσιάζει από το πιο εκτενές και γνωστό έργο του Βοκκάκιου το Δεκαήμερον. Στο έργο αυτό η Κύπρος, διάφορες πόλεις της, οι άνθρωποί της, η φύση και τα πολύβουα λιμάνια της αναφέρονται σε αρκετές από τις εκατόν ιστορίες του. Από τις σύγχρονες ελληνικές εκδόσεις όμως, απουσιάζουν παντελώς οι μύθοι στους οποίους αναφέρεται η Κύπρος για τον απλούστατο λόγο ότι ανθολογούνται οι πιο πικάντικες με ερωτικό περιεχόμενο. Ο Πολιτσιάνο, κι αυτός, στον αιώνα του, ο μεγαλύτερος Ιταλός ποιητής, στο ερωτικό του Στροφές αναφέρεται εκτεταμένα στην Κύπρο. Το ίδιο και ο Αριόστο, στο, επίσης ερωτικό του ποίημα Άσματα (4.842 οκτάστιχες στροφές), αναφέρεται στην Κύπρο. Η μεγάλη έκπληξη του βιβλίου για μένα –κάτι που δεν γνώριζα– είναι ο Τζιράλντι. Ένα από τα 112 διηγήματα τού έργου Εκατόμυθοι αυτού του παραμυθά, έχει τίτλο Ο Μαύρος της Βενετίας, ιστορία που ο Σαίξπηρ δραματοποίησε με ελάχιστες διαφοροποιήσεις στο γνωστό έργο του Οθέλλος.

Τον κύκλο των λογοτεχνών πριν τον εικοστό αιώνα, κλείνει ο Μαρίνο και ο Φώσκολος οι οποίοι αναφέρονται και αυτοί στην Κύπρο, είναι όμως ενδιαφέρον για το πώς βλέπουν την Κύπρο και οι νεότεροι, Ιταλοί λογοτέχνες: έγραψαν όλοι με αγάπη για το νησί και τη γλώσσα.