ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ
Νίκου Νικολάου- Χατζημιχαήλ
Π ι κ ρ ό λ ι θ ο ς
σημειώσεις σχεδίας
ΚΑΡΒΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ
Όσο κι αν είναι αντίθετο προς τα συνήθη, σπεύδω να εκφράσω το θαυμασμό μου στην έκδοση, στο καλαίσθητο, επιμελημένο, βγαλμένο από τα χέρια του ίδιου του ποιητή πραγματικό έργο τέχνης, το βιβλίο του Νίκου Νικολάου- Χατζημιχαήλ Πικρόλιθος.
Διαβάζοντας αυτές τις μέρες και το συλλειτούργημα των Κώστα Βασιλείου και Καίτης Χρίστη «Αλταμίρα», συλλαμβάνω τα υπόγεια ρεύματα που δένουν τους ποιητές ή φιλοσόφους να ανατρέχουν στις ρίζες του ανθρώπου, όσο πιο πέρα από το σήμερα, στα παλαιολιθικά ή νεολιθικά χρόνια, για να αισθανθούν τα πρώτα ρίγη και σκιρτήματα του προπάτορά μας και να τα εκφράσουν στην παρθενικότητά τους, χωρίς με αυτό να υπονοώ πως είχε γνώση ο ένας του έργου του άλλου. Τις ρίζες, αυτές ανασκάπτουν, με αυτές αναστρέφονται και σ’ αυτές επιστρέφουν όσοι αγαπούν τα βάθη.
Το εισαγωγικό ποίημα Τα Βότσαλα μπορούμε να πούμε πως εκθέτει μια πτυχή της ποιητικής του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ. Ποιες εμπειρίες ζωής, πόση αγάπη κι έρωτας καλού, περιπέτειες και φουρτούνες διέρχεται ο ποιητής. Μέσα από αυτές η φθαρτική επεξεργασία του ποιήματος συντελείται κι έτσι απαστράπτον το ποίημα εκτίθεται ελπιδοφόρο και αναστάσιμο.
Η Πέτρα μας ταξιδεύει χιλιάδες χρόνια πριν, στον παλαιολιθικό άνθρωπο ή στην ουσία του ανθρώπου ή στον homo faber με την πέτρα στο χέρι αλλά προπάντων με το συγκινητικό για τους γνωρίσαντες την προσφυγιά: «Μα πάντα μένω στα ίδια δάση/Στα ίδια μέρη το χώμα πατώ.» Στο β΄ τα πρώτα σκιρτήματα, ο φόβος και τρόμος στο άγνωστο, η προσευχή, έξω και έσω ταραχές ενώ στο γ΄ ο άνθρωπος κυνηγός, ο φόνος του ζώου, το ιερό και το θείο εκφρασμένα στην τέχνη. Ο παραποτάμιος άνθρωπος στις πρώτες εκδηλώσεις του πολιτισμού, πλάθει πηλό και τραγούδι, κάπου εκεί στη Χοιροκοιτία μας κι ύστερα το ταξίδι στη θάλασσα με το κουπί στο χέρι. Ήταν μια ωραία περιδιάβαση στον έξω και μέσα μας κόσμο, στα βάθη των καιρών και των τόπων.
Τα Πουλιά, μια άλλη ωραία σελίδα του βιβλίου, με μικρά πουλιά κι αστερίσκους στο κείμενο, η αναπνοή του αναγνώστη, το κόψιμο του στίχου, ο αστερόεις ουρανός του ποιήματος και των ερωτηματικών των πουλιών, ερωτηματικών για τα πουλιά, που μέσα στο σκοτάδι «βρίσκουν τον δρόμο κι επιστρέφουνε στις ίδιες ακτές» Ποια δύναμη φέρνει ξανά τα πουλιά στον τόπο τους, ποια βία κρατά τους ανθρώπους μακριά από το γενέθλιο τόπο; ( υπολανθάνουσα ερώτηση του αναγνώστη.)
Η Σχεδία, ένας Οδυσσέας αιώνιος ταξιδευτής, όλα ένα γύρο σιωπηλά, χωρίς τα ερωτήματα του ανθρώπου, βασανιστικά και αναπάντητα, «Μα εγώ, αντέχω, τραγουδώ, πεισμώνω/ ακούω τους χτύπους της καρδιάς/ χτύπους με μυστικό ρυθμό/ για τη χαρά του ταξιδιού και μόνο».
Το Τραγούδι του Ναύτη της Σχεδίας, μια αποστροφή στα πουλιά θαλασσοπούλια συνοδούς στο ταξίδι και μια απάντηση εκ των ένδον, ένας διάλογος και βαθιά συνειδητοποίηση πως η κάθε γνώση είναι κι ένας θάνατος, κάθε απομάκρυνση από τη γη είναι ένα θαλάσσιο ταξίδι κάποτε χωρίς τελειωμό.
Το Ακρογιάλι, η επιστροφή από το ταξίδι κι ο απολογισμός, «γνωρίζω μόνο από πέτρα* γνωρίζω μόνο από πουλιά* γνωρίζω μόνο από ταξίδια.»
Έρωτας και Θάνατος: Ένα ποιητικό ζευγάρωμα φιδιών κι ύστερα το καταβρόχθισμα ενός πουλιού, μιας μάνας, μια σκηνή τρομαχτική, που όμως η τέχνη την μεταποιεί μεταφέροντας τη συγκίνηση σε άλλα επίπεδα, αισθητικά.
Παλιό Καράβι: Θέλοντας μη θέλοντας ο νους μας ταξιδεύει στην Οδύσσεια, τον Οδυσσέα που’ φτιαχνε τη σχεδία του με τόση γνώση και μαστοριά, για ν’ ανοιχτεί στο πέλαγο, να φτάσει στην πατρίδα. Κι ο ποιητής ταξιδευτής φτιάχνει τη δική του για τα ατέλειωτα ταξίδια του… «Σκορπούσα μύγδαλα κι ολόγλυκο κρασί κερνούσα/ καθώς τον κόσμο θάμπωνε ο αστραφτερός χαλκός/ κι ύστερα γύριζα με το καράβι φορτωμένο ελπίδα/ γύριζα με το καράβι φορτωμένο φως».
Πικρόμελο, ένα κείμενο σε συνεχή λόγο, με τους αστερίσκους του, στα χρόνια του Ονήσιλου, της επίθεσης των Περσών εναντίον της Κύπρου, ένας αγώνας για το καλό αποτυγχάνει από την προδοσία, τα όσα ζήσαμε το 1974 θλιβερά … « να φυλάγεστε απ’ τους αισχρούς Στασάνορες μα, πιο πολύ απ’ τους προδότες Γόργους». Τον αδελφό του Ονήσιλου Γόργο, θυμάστε. Ένα πυκνό κείμενο, γεμάτο γνώση και πείρα, ήχους κι απόηχους, νύξεις και διδαχές.
Η Σκήτη
α΄
Ο Μαχαιράς, ο τόπος της θυσίας του Γρηγόρη Αυξεντίου το 1957, το τοπίο, ο ήλιος, η θυσία συνταιριασμένη με τις μυροφόρες της Μεγάλης Παρασκευής και τη θεϊκή θυσία, η επιφάνεια και το βάθος των πραγμάτων.
β΄
Ο ποιητής ως ήρως του αγώνα, ως Αυξεντίου στη σπηλιά του, εκεί μέσα που βρίσκεται το φως, ακούονται οι διαταγές των εγγλέζων, η μάχη, σε λίγο το κάψιμο του ήρωα, μα προπάντων η έμφαση στην ελευθερία που υπάρχει μόνο όταν οι άνθρωποι αγωνίζονται γι΄αυτήν. Η αντιστροφή των πραγμάτων ή η ορθή αντίληψή τους: μέσα στη σπηλιά του αγωνιζόμενου το φως, έξω το σκοτάδι, ενώ ο φόβος της προδοσίας μεγαλύτερος από τον ίδιο τον εχθρό. Μια σελίδα της Ιστορίας μας γραμμένη με αίμα, που «θα λέει ο πατέρας στο γιο κι παππούς στο εγγόνι» σελίδα σε συνεχή λόγο, με τους αστερίσκους της στις παύσεις και τον αναγκαίο ρυθμό της.
Διάλογος
Του Κυριάκου Μάτση με τους Εγγλέζους, οι ηρωικές στιγμές, τα βασανιστήρια κι η περήφανη απάντηση «ου περί χρημάτων…», οι τελευταίες στιγμές στο κρησφύγετο, ένας διάλογος με κόκκινα γράμματα ο Μάτσης, με μαύρα οι οχτροί. Μηνύματα αιώνιας περηφάνιας και αξιοπρέπειας, σε λόγο λιτό, ήρεμο, συντελεσμένο, με απόηχους παραμυθιού, Ιστορίας, λαϊκής θυμοσοφίας, προπάντων όμως σεβασμού στον καιρό και στον ήρωα.
Το Πηγάδι
Συγκινητικότατο το τραγούδι «Τέσσερα τζαι τέσσερα μας κάμνουσιν οκτώ…» συνοδεύει το θάνατο του νεαρού στρατιώτη του 1974, του οποίου βρέθηκαν τα οστά σε πηγάδι, μια από τις συνήθεις σελίδες της νεότερης Κυπριακής Ιστορίας. Σαν μέσα σε παραμύθι όσα ζούσαν οι άνθρωποι πριν το μεγάλο κακό, πραγματοποιούνται στη συγκλονιστική τραγικότητά τους τον καιρό του πολέμου. Όσο κι αν ο ποιητής συγκρατημένος θέλει να κρατηθεί μακριά και αντικειμενικά να αφηγηθεί, η συγκίνηση είναι διάσπαρτη στο κείμενο αφ’ εαυτής.
Νανούρισμα
Μεγάλη η τέχνη της συνύφανσης της δημοτικής μας παράδοσης, το νανούρισμα «Αγιά Μαρίνα τζαι τζυρά..» με την σκληρή πραγματικότητα του μικρού κοριτσιού που βρέθηκε να γλύφει τα αίματα της μάνας της τον καιρό της βάρβαρης εισβολής. Συνταρακτικές στιγμές της Ιστορίας, της προσωπικής Ιστορίας ανθρώπων, ο ποιητής μεταποιώντας μεταγγίζει, εξημερώνει.
Μονόλογος Σπουργίτη
Η παιδική ηλικία, αρχή και τέλος του Ανθρώπου, σφραγίς δωρεάς, μεταφέρει εικόνες και σύμβολα, αγκαλιάζει ιστορικά γεγονότα και αποστέλλει μηνύματα για το δίκαιο και άδικο, για την προσδοκία πως και σ’ αυτό τον τόπο θα «ξεδιπλώσει τις φτερούγες του ξανά * του δίκαιου ήλιου πύρινος ένας κριτής αητός.»
Το βιβλίο συμπληρώνουν Σημειώσεις, Γλωσσάριο, αναφορά στις εικόνες του.
Ένα έργο πολυπλεύρως θαυμαστό.
------------------------------------
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Ο Στέλιος Παπαντωνίου γεννήθηκε στη Λευκωσία..Σπούδασε φιλολογία στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Ανάπτυξη Προγραμμάτων στο Πανεπιστήμιο SUNY στο Albany της Νέας Υόρκης από όπου πήρε τον τίτλο του MSc. Δίδαξε σε σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης και εργάστηκε στην Ανάπτυξη Προγραμμάτων όπου και συνέγραψε βιβλία για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής και Ανθολογίες Κυπριακής, Ελληνικής Ποίησης και Δοκιμίου με ομάδα φιλολόγων. Ως μέλος της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου έκαμε διαλέξεις σε θέματα φιλοσοφίας και μετέσχε ενεργά στις εκδόσεις του περιοδικού της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου «Ο Ζήνων». Παρουσίασε το έργο Κυπρίων δασκάλων, έργα ποιητών και βιβλία διαφόρων Κυπρίων συγγραφέων. Άρθρα του στην πολιτική ζωή του τόπου φιλοξενούνται στην εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος. Το έργο του βρίσκεται σε ηλεκτρονική μορφή στο Scribd και στο blog του στο διαδίκτυο.
Εξέδωσε την ποιητική συλλογή ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ και το βιβλίο ΣΤΩΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ.
