ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ
ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟΥ
ΑΙΩΝΑ
του
Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ
[από το περιοδικό ΑΝΕΥ, τ.63, Άνοιξη - Καλοκαίρι 2017]
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο αείμνηστος φίλος μου Φοίβος
Σταυρίδης, γνωρίζοντας πως ετοιμαζόμουν για ταξίδι στην Αθήνα, μού
έδωσε μια σπουδαία πληροφορία: "μη ξεχάσεις να επισκεφτείς το αρχείο του
ΕΛΙΑ (Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο) και να δώσεις τους θερμούς μου
χαιρετισμούς στον Διευθυντή του, τον Μάνο Χαριτάτο. Πηγαίνοντας προς το γραφείο
του, στα ράφια που είναι στο αριστερό σου χέρι είναι κάτι που σε ενδιαφέρει".
Καιγόμουν από περιέργεια να μάθω τι ήταν αυτό που υπήρχε στο Αρχείο και
είχε ενδιαφέρον για μένα. Μόλις έφτασα στην Αθήνα η πρώτη μου δουλειά ήταν να
ικανοποιήσω την περιέργειά μου. Μπήκα, και πριν κάνω ούτε πέντε βήματα πρόσεξα
τις φωτογραφίες. Το χέρι μου έτρεμε όταν παίρνοντας κάποιες από τον σωρό
πρόσεξα πως ήταν παλιά σχολεία από την Αμμόχωστο.
Ο αείμνηστος Μάνος Χαριτάτος -ο δημιουργός του Αρχείου- ευγενέστατος
με παρότρυνε να τις δω με την ησυχία μου και να ξεχωρίσω ποιες θα ήθελα να
μου αντιγράψει. Ήταν εκατοντάδες φωτογραφίες σχολείων της Μικράς Ασίας και της
Κύπρου των αρχών του αιώνα, και φαίνεται πως ήταν το υλικό για μια έκθεση που
είχε γίνει στην Αθήνα την εποχή εκείνη ή αργότερα. Οι δεκατέσσερεις φωτογραφίες
που είχα επιλέξει, όλες από τα κατεχόμενα μέρη μας, σχολεία της Αμμοχώστου και
δύο της Κερύνειας, έφτασαν στο σπίτι μου με το ταχυδρομείο, στο ίδιο μέγεθος με
τις πρωτότυπες, πριν επιστρέψω ακόμα. Το λέω με συγκίνηση γιατί ο
ευγενέστατος Μάνος, ο σημαντικότατος αυτός άνθρωπος έφυγε πολύ πρόωρα
και ήταν πολύ άδικο.
Η δημοσίευση του σπουδαίου αυτού υλικού γίνεται στη μνήμη των δύο φίλων,
προσθέτοντας, έτσι, ένα μικρό λιθαράκι στην ιστορία των φωτογράφων, των
δασκάλων και των Σχολείων της Αμμοχώστου και άλλων περιοχών της Κύπρου.
Όλες οι φωτογραφίες είναι τοποθετημένες σε πλαίσια που φέρουν εκτυπωμένο
το ίδιο διακοσμητικό σχέδιο με χειρόγραφη καλλιγραφημένη την ονομασία του
σχολείου και άλλα στοιχεία όπως πιο κάτω: σε δύο φωτογραφίες υπάρχει η υπογραφή
του Ε. Λοΐζου, που αναφέρεται ως Πρόεδρος της σχολής. Ο Ε.[υαγγέλης] Λοΐζου
υπήρξε Δήμαρχος Αμμοχώστου και για πολλά χρόνια Πρόεδρος της Σχολικής Εφορίας
Αμμοχώστου, θέση από την οποία συνέβαλε στην προώθηση της εκπαίδευσης στην
πόλη. Όλες οι φωτογραφίες φέρουν επί του πλαισίου τη σφραγίδα των δύο
φωτογράφων, του Γεωργίου Α. Κιλικίτα στον οποίο ανήκουν και οι περισσότερες
φωτογραφίες (14), και του Θ. Ν. Τουφεξή (2). Επίσης μια φωτογραφία φέρει επί
του πλαισίου της την ημερομηνία 13.1.1904. Σε μία περίπτωση αναφέρεται και το
όνομα του διδασκάλου. Στη φωτογραφία αυτή εκτός από τον δάσκαλο υπάρχει και
ένας ιερέας στη φωτογραφία και δεν αναφέρεται ότι είναι δάσκαλος. Την παρουσία
ενός ηλικιωμένου ιερέα έχουμε σε μια ακόμα φωτογραφία.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στις μισές σχεδόν περιπτώσεις έχουμε την
εμφάνιση της ελληνικής σημαίας που κρατούν μαθητές ή ο ιερέας.
Σε όλες τις περιπτώσεις η ψάθα είναι απαραίτητη για τις πρώτες σειρές
των μαθητών. Απαραίτητο είναι και το τραπεζάκι με βιβλία επάνω, αλλά και στις
περιπτώσεις που δεν υπάρχει τραπεζάκι το βιβλίο το κρατά ο δάσκαλος.
Κατά κανόνα υπάρχει ομοιομορφία στη στολή, σε μια περίπτωση δε, οι
μαθητές φέρουν λευκή πλατιά λωρίδα διαγωνίως στο στήθος τους.
Ο κατάλογος των Σχολείων
1. Δημοτική Σχολή Λιμνιών
2. Δημοτική Σχολή Αγ. Σεργίου
3. Η Α' & Β' τάξις της Δημοτικής Σχολής
Βαρωσίων
4. Παρθεναγωγείον Κυρηνείας
5. Σχολείον Πραστειού Μεσαορίας
6. Αρρεναγωγείον Λαπήθου
7. Η Ελληνική Σχολή μετά των μαθητών της Ε'
& Στ' τάξεως
της Δημοτικής Σχολής Βαρωσίων (Κύπρου)
8. Παρθεναγωγείο Βαρωσίων (1)
9. Παρθεναγωγείο Βαρωσίων (2)
10. Αρρεναγωγείον Περιστερονοπηγής
11. Παρθεναγωγείον Περιστερονοπηγής
12. Αρρεναγωγείον Τρικώμου
13. Παρθεναγωγείον Τρικώμου
14. Σχολείον Λευκονοίκου
