Καθόμουνα στα σκαλάκια τής συνεργατικής του χωριού μου, και συλλάβιζα αυτά που έβλεπα στις μεταλλικές πινακίδες της πόρτας: "φασούλι φασούλι γεμίζει το σακούλι" και "ο καθένας για όλους και όλοι για τον καθένα". Ο παππούς Παναγιώτης* , «ο γραμματικός της τράπεζας», όπως τον αποκαλούσαν, με δοκίμαζε αν μπορούσα να διαβάσω σωστά. Είχε παράδοση το χωριό μας στον συνεργατισμό. Παλαιότερα, το 1916, είχε ιδρυθεί η πρώτη Μετοχική Συνεργατική Εταιρεία**. Ήταν πρωτοβουλία του φωτισμένου και προοδευτικού δασκάλου Γεωργιάδη*** . Το πείραμα πέτυχε και στα δέκα ακριβώς χρόνια η μετοχική εταιρεία μετασχηματίστηκε στη Συνεργατική Πιστωτική Εταιρεία, η οποία προόδευσε. Είχε δικό της τρακτέρ, δική της αλωνιστική μηχανή και δική της «μάκινα» για το καθάρισμα του σταριού. Αργότερα ιδρύθηκε και το Συνεργατικό Παντοπωλείο του χωριού. Τα δύο ιδρύματα λειτουργούσαν με επιτυχία και η ζωή κυλούσε όμορφα στο μικρό χωριό μέχρι το μαύρο 1974, που ο διχασμός, ο φανατισμός και η αφροσύνη οδήγησαν τον τόπο στην καταστροφή.
Η συνέχεια είναι γνωστή: μέσα σε έξι χρόνια ο Συνεργατισμός έφθασε στη χρεωκοπία. Διορίστηκε ερευνητική επιτροπή η οποία υπέβαλε έκθεση που επέρριψε τεράστιες ευθύνες στον Διοικητή Συνεργατικής Αναπτύξεως ο οποίος είχε παρερμηνεύσει τον ρόλο του, τεράστιες ευθύνες στην Κυβέρνηση, στους εκάστοτε Υπουργούς Εμπορίου και σε άλλους, ακολούθησε δίκη και κάποιοι μπήκαν στη φυλακή. Η ερευνητική επιτροπή είχε δώσει και εισηγήσεις για να μπορέσει ο Συνεργατισμός να συνεχίσει να υπηρετεί τον σκοπό για τον οποίο ιδρύθηκε. Η κύρια εισήγηση ήταν η κατάργηση της θέσης του Διοικητού Συνεργατικής Αναπτύξεως και η δημιουργία Συμβουλίου Συνεργατικής Ανάπτυξης με συγκεκριμένη σύνθεση, υπήρχαν όμως και πολλές άλλες εισηγήσεις. Τι εφαρμόστηκε και τι όχι δεν γνωρίζω. Εκείνο όμως που κατάλαβα είναι ότι δεν μαθαίνουμε από τα λάθη μας. Τα κόμματα, θέλοντας να ελέγξουν τον συνεργατισμό ποτέ δεν σταμάτησαν να επεμβαίνουν. Διαχρονικά προσπαθούσαν να το πετύχουν μέσω των Επιτροπών των Συνεργατικών Ιδρυμάτων. Κάποια μεγάλα, έχοντας κομματική υποστήριξη, δρούσαν και εκτός κανονισμών υπονομεύοντας άλλα συνεργατικά Ιδρύματα.
Το 1948 είχε κυκλοφορήσει ένα βιβλιαράκι του τότε Επόπτη**** Συνεργατικών Εταιρειών και στο κεφάλαιο «Κομματισμός» αναφέρονται τα εξής: "Όπως είναι γνωστόν ο συνεργατισμός ακολουθεί την αρχήν της θρησκευτικής και πολιτικής ουδετερότητος. Τούτο σημαίνει ότι η πόρτα του συνεργατικού ιδρύματος είναι ανοικτή εις όλους όσοι έχουν ανάγκην εξυπηρετήσεως ανεξαρτήτως φυλετικής, θρησκευτικής ή κομματικής διαφοράς. Ένα συνεργατικόν ίδρυμα δεν επιτρέπεται ν΄αποτελεί μέσον προωθήσεως κομματικών σκοπών οιασδήποτε μερίδος. Οιαδήποτε πράξις τών αξιωματούχων της εταιρείας η οποία έχει κομματικόν χαρακτήρα πρέπει να καταδικάζεται. Η επιτροπεία πρέπει να ενεργεί ως αντιπρόσωπος όλων των μελών και όχι μόνον του ενός κόμματος… Ένας γνήσιος συνεργατιστής δεν μπορεί ποτέ να υποτάξει το συμφέρον του συνεργατικού ιδρύματος στο κομματικόν… Ο κομματισμός μπορεί να γίνει αφορμή διαλύσεως του συνεργατικού ιδρύματος και τότε η ζημία θα είναι γενική και οι υπεύθυνοι θα έχουν μεγάλην ευθύνην απέναντι των μελών και όλης της κοινότητος".
Δυστυχώς για τον τόπο, ο κομματισμός σε συνδυασμό με τη ζηλοφθονία και την απληστία, οδήγησε τον Συνεργατισμό στο οριστικό του τέλος. Και πλήρωσε ο απλός λαός∙ όπως πάντα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
* Παναγιώτης Χατζημιχαήλ (1896-1973), έλαβε μέρος στη Διασκεπτική του 1948, ως αντιπρόσωπος του λαού.
**Τα αγαθά αποτελέσματα του συνεταιρισμού και της αποταμιεύσεως αναπτυσσόμενα καταλλήλως υπό αξιοζήλων και φιλοπροόδων διδασκάλων ήρχισαν να γίνωνται καταληπτά και εις τα μικρά ακόμη χωρία. Ευρίσκει ούτω έδαφος να εισχωρή ο θεσμός των συνεργατικών πιστωτικών εταιρειών, αποσκοπών την απαλλαγήν των γεωργικών τάξεων από των ονύχων της τοκογλυφίας, την προαγωγήν και ευημερίαν αυτών. Ούτω από τη 18/1 Ιουλίου ιδρύθη εις το χωρίον Βασίλι της Καρπασίας Συνεργατική Πιστωτική Εταιρεία παρεμφερής προς ταμιευτήριον, εις την οποίαν εδόθη το επώνυμον «Δημήτηρ» με χρονικήν περίοδον ισχύος 10 έτη. Εκ του κεφαλαίου της εταιρείας ταύτης, το οποίο θα καταρτισθή εκ καταβολών των μετόχων, θα παρέχωνται δάνεια και ευκολίαι επί μετρίω τόκω εις τους έχοντας ανάγκην χρηματικής βοηθείας. «Ελευθερία» 15/7/1916.
*** Αντώνης Γεωργιάδης (1894-1970), γεννήθηκε στο Βασίλι, απεφοίτησε από το Παγκύπριο Διδασκαλείο, σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, έγραψε το θεατρικό «Το Σικουέστρο» 1947 και «Υγιεινή» το 1933.
**** Κ.Μ.Αγκαστινιώτη, Οδηγίαι και Συμβουλαί προς τα Μέλη Αξιωματούχους και Υπαλλήλους των Συνεργατικών Ιδρυμάτων, Λευκωσία 1948.
