"ΘΕΑΤΡΟ" ΚΑΙ "ΘΕΑΤΡΙΚΑ"

Την Αθήνα την αγαπώ κυρίως για το θέατρο της. Κάθε τόσο πετάγομαι εκεί, όπως έκανα την εβδομάδα που μας πέρασε. Τέσσερεις μέρες στην Αθήνα, τέσσερεις θεατρικές παραστάσεις. Δεν λέω ότι όλες ήταν τέλειες αλλά γενικά ευχαριστήθηκα. Αν έμενα περισσότερες μέρες θα έκανα καλύτερες επιλογές! Αν πήγαινα νωρίτερα θα προλάβαινα τις καρφίτσες στα γόνατα... 

Προσπαθώντας σήμερα να τοποθετήσω τα προγράμματα στη βιβλιοθήκη μου ανακάλυψα ότι ο διαθέσιμος χώρος για το θέατρο μού τελείωσε. Έμεινα για λίγο με τα προγράμματα στο χέρι κοιτώντας τα θεατρικά μου βιβλία στο ράφι. Η ματιά μου έπεσε σ΄έναν χοντρό τόμο: ΘΕΑΤΡΙΚΑ 71. Πιο εκεί τα τεύχη από το περιοδικό Θεατρικά... και πιο εκεί τα τεύχη από το Θέατρο του Νίτσου. Στη μνήμη μου ήρθαν οι ωραίες αναλύσεις που διάβαζα, οι κριτικές... κρινόταν ακόμα και το μοναδικό πέρασμα από τη σκηνή ενός ηθοποιού που έκανε το γκαρσόνι... 

Με μια αστραπιαία κίνηση τα προγράμματα βρέθηκαν στο ράφι, τα Θεατρικά 71 στο γραφείο μου ...κι εγώ με το κεφάλι ανάμεσα στα χέρια μου να διαβάζω το πρώτο κείμενο του τόμου: "το θέατρο και η εποχή μας" του Γιώργου Χατζηδάκη. Προσπαθεί να δώσει απάντηση στο ερώτημα της εποχής: το θέατρο θα πεθάνει ή όχι; Είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε σήμερα τι γινόταν τέσσερεις δεκαετίες πριν. Κάποιοι πίστευαν πως ο κινηματογράφος και η τηλεόραση είχαν αφάνταστα περιθώρια εξέλιξης αλλά και τα άλλα ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΜΕΣΑ που θα επινοούνταν στο ΜΕΛΛΟΝ θα έφερναν αναπόφευκτα τον θάνατο του θεάτρου. Διαβάστε όλο το κείμενο πιο κάτω.

Σ' αυτόν τον τόμο των Θεατρικών έχω καρφιτσωμένα τα εισιτήρια των παραστάσεων που είχα παρακολουθήσει φοιτητής τότε. Κάθε χρόνο παρακολου-θούσαμε ολόκληρο το φεστιβάλ Αθηνών [στο Ηρώδειο]. Επάνω στα εισιτήρια έχω και τις σημειώσεις μου: Βάκχες, σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού και μουσική του Χατζηδάκι,  πήγα με την Άννα, την Νίνα, τη Δέσπω, τη Στέλλα και Σία... με την Ισμήνη... κάθε Κυριακή απόγευμα... αναμνήσεις.

Σε ένα εισιτήριο σημείωσα: "μόνος". Άαααα!  αξίζει να σας διηγηθώ μια μικρή ιστορία: Όπως κάθε Κυριακή απόγευμα έτσι κι εκείνη την Κυριακή πήγα σε θέατρο. Στου Ζωγράφου. Με τα πόδια πήγαινα. Από τη Σόνια στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. 

Νόμιζα πως έγινε κάποιο λάθος. Ήμουν μόνος στο θέατρο! Δεν το πίστευα. Η παράσταση ξεκίνησε κανονικά και τελείωσε κανονικά. Τις επόμενες μέρες είδα ένα μικρό σημείωμα στην εφημερίδα τα Νέα. Ήταν μια ανακοίνωση του Θεάτρου που έλεγε περίπου τα εξής: Πριν λίγες μέρες δώσαμε μια παράσταση σε έναν και μοναδικό θεατή. Ο άνθρωπος από ευγένεια μάς ζήτησε αν θέλαμε θα μπορούσαμε να αναβάλουμε την παράσταση μια και ήταν ο μοναδικός θεατής. Εμείς αρνηθήκαμε. Και δώσαμε την καλύτερη μας παράσταση. Σε έναν και μοναδικό θεατή. 

Δεν πιστεύω να ήταν για μένα η ανακοίνωση, γιατί πρόσεξα πως μερικές σειρές πίσω από μένα ήταν ακόμα ένα θεατής άρα είμαστε δύο. Με συγκίνησε όμως η ανάμνηση εκείνης της παράστασης. Το θέατρο είναι η αλήθεια μου! Το θέατρο είναι ΦΩΣ!  

Το Θέατρο και η εποχή μας

του 

Γιώργου Χατζηδάκη

Βρισκόμαστε σε μια εποχή που το θέατρο αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο μιας εξαφάνισης. Η άποψη της επερ­χόμενης εξαλείψεως και επομένως του μοιραίου θανάτου του θεάτρου, έ­χει εκφραστεί αρκετές φορές τα τε­λευταία χρόνια και πρόσφατα αυτό έ­γινε κατηγορηματικά, από ανθρώπους που αντιμετώπισαν το θέατρο μονό­πλευρα, σαν κοινωνικό φαινόμενο.

Σαν επιχείρημα, φέρνουν τη διαφο­ροποίηση που σημείωσε στην κοινω­νική δομή η τεχνολογική ανάπτυξη και η εξέλιξη των μαγικών ενημερω­τικών μέσων. Λένε δηλαδή, ότι το θέ­ατρο σαν λειτουργία άλλα και σαν στοιχείο ανθρώπινης επαφής και ιδεο­λογικής επικοινωνίας, θα χάνει ολοένα τη χρησιμότητά του, όσο θα βελτιώ­νονται και θα γενικεύονται τα τεχνο­λογικά μέσα που το υποκαθιστούν. Το θέατρο στερείται «πειστικότητας», δη­λαδή δυνατότητας απεικονίσεως της ζωής κατά ρεαλιστικό τρόπο και α­παιτεί μια σκηνική σύμβαση, ενώ ο κινηματογράφος και η τηλεόραση με αφάνταστα περιθώρια εξελίξεως και κάθε άλλο ηλεκτρονικό μέσο που θα επινοηθεί στο μέλλον, έχουν τη δυ­νατότητα να παρουσιάσουν όχι μόνο τη ζωή κατά ρεαλιστικό τρόπο, αλλά και να καλύψουν δυσκολίες που κι αυτή η ζωή η ίδια δε θα μπορούσε — μεταφορές, αναπαραστάσεις ή φαν­ταστικές καταστάσεις. Έτσι -κατα­λήγουν- θάρθει αναπόφευκτα η μέ­ρα που το θέατρο θα εξαφανιστεί.

Η αντίρρηση που εκφράζεται σ' αυ­τή την πρόγνωση είναι σαφώς ανθρω­πινότερη και στηρίζεται σε αναλλοίω­τες, από οποιαδήποτε εξέλιξη, ψυχο­λογικές ανάγκες.

Η πιεστική ανάγκη της άμεσης αν­θρώπινης επικοινωνίας, χωρίς τη με­σολάβηση του στούντιο και της κάμε­ρας και της ελεγχόμενης και κατευ­θυνόμενης σκοπιμότητας, θα εντείνε­ται, όσο η τεχνολογική εξέλιξη θα ε­πεμβαίνει παραμορφωτικά στην επα­φή του συγγραφέα, σκηνοθέτη, ηθο­ποιού με τον θεατή. Αυτή ακριβώς η ανάγκη της ανθρώπινης προσεγγίσε­ως όχι μόνο θα διατήρηση το θέατρο αλλά και θα το καταστήσει σπαρακτι­κά αναγκαιότερο. Σ' αυτή την αντίρ­ρηση προστίθεται ότι ο κινηματογρά­φος και η τηλεόραση εκτός του ότι προσφέρουν μια κατευθυνόμενη μορ­φή τέχνης, αφαιρούν και τη δυνατό­τητα από τον θεατή να έχει μια δη­μιουργική συμμετοχή στην ολοκλήρω­ση της εντυπώσεως και του προσφέ­ρουν το «παξιμάδι βρεμένο», υποχρε­ώνοντας τον σε μια πνευματική μαλθακότητα.

Αυτές είναι οι δυο βασικές θέσεις γύρω από το μέλλον του θεάτρου.

Στο μεταξύ όλο και νέοι τρόποι θε­ατρικής εκφράσεως δοκιμάζονται και το συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι οι άνθρωποι με αγωνιώδη τρόπο προσπαθούν να επικοινωνήσουν και να εκφραστούν, κάτω από το βάρος μιας αγχώδους και συντριπτικής ε­ποχής.

Το προβληματισμένο θέατρο ευρύνεται και επικρατεί όλο και περισσό­τερο, απευθυνόμενο κυρίως σε νέους ανθρώπους που αναζητούν μια εξή­γηση και προσδοκούν μια λύση στα συσσωρευμένα προβλήματα, ρεαλιστι­κά ή μεταφυσικά. Επειδή δε υπηρε­τείται και απευθύνεται σε ανθρώπους που οπωσδήποτε δεν συνθέτουν αυτό που στις μέρες μας λέγεται «κατεστη­μένο» αντιμετωπίζει κατά κανόνα προ­βλήματα επιβίωσης, τις περισσότερες φορές οικονομικά.

Αλλά έκτος από τ0 θέατρο της ε­πικοινωνίας και του προβληματισμού υπάρχει το θέατρο της ψυχαγωγίας  - από την κομμέντια ντελ' άρτε ως το μιούζικαλ-  που απευθύνεται σ' έ­να κοινό εφησυχασμένο και αδιάφο­ρο, το κοινό εκείνο που θεατρίζεται για να «νοιώσει καλύτερα» και το ο­ποίο αποτελεί την πλειονότητα. Είναι αυτό που λέμε το «μεγάλο» κοινό. Δεν είναι σκοπός μας την ώρα αυτή να εξετάσουμε αν το θέατρο που έ­χει σαν μοναδικό στόχο τη «διασκέδα­ση», έχει ξεστρατίσει από τον αρχικό του προορισμό, μπορούμε όμως να είμαστε βέβαιοι ότι είναι ένα θεατρι­κό είδος επιβεβλημένο, αφού άφορα την πλειοψηφία κι αφού εκφράζει κι αυτό μια άλλη ανάγκη της εποχής.

Το είδος θέατρο - ψυχαγωγία, εν­τείνει τις προσπάθειες του να γίνει φαντασμαγορικότερο, με ωραιοπρέπεια και σκηνικό πλούτο, δημιουργών­τας έτσι μια ωραία εικόνα του κόσμου ώστε να κράτηση το κοινό του, μακριά απ' την καθημερινότητα.

Το θέατρο, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη μορφή τέχνης, είναι μια εικόνα της εποχής του και περιέχει όλα τα στοιχεία που την συνθέτουν και την εκφράζουν.

Ο σαφής διαχωρισμός του θεάτρου σε δύο είδη είναι χαρακτηριστικός, γιατί καθρεφτίζει το σύγχρονο κοι­νωνικό φαινόμενο της υπάρξεως δύο ειδών ανθρώπων, τόσο συγκε­κριμένα διαφορετικών, από πνευματι­κή και φιλοσοφική άποψη.

Αυτό είναι, κατά προσέγγιση, το «στίγμα» που βρίσκεται σήμερα το θέατρο στην ιστορική του διαδρομή μέσα στον χρόνο.

Κάθε χώρα, έχει τις ιδιαίτερες κοι­νωνικές της συνθήκες που τις δημι­ουργούν οι ιστορικές καταβολές και άλλοι παράγοντες. Οι συνθήκες αυτές επηρεάζουν, έτσι ή αλλιώς, τη μορ­φή του θεάτρου, σε κάθε χώρα, σε ποσοστό όμως, που δεν μεταβάλλει ουσιαστικά το περίγραμμα που δώσα­με παραπάνω σε παγκόσμια κλίμακα.

Στη χώρα μας, οι ίδιες ανάγκες και τα ίδια φαινόμενα που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη θεατρική δραστηριότη­τα σ' όλον τον κόσμο, επηρέασαν και την ελληνική θεατρική κατάσταση. Τόσο, που μπορούμε να πούμε ότι ο προβληματισμός των νέων Ελλήνων συγγραφέων έχει μια οικουμενικότη­τα. Όλες οι τάσεις του σύγχρονου θεάτρου ενεφανίσθησαν, με τις επι­τρεπόμενες μορφές και στην Ελλά­δα. Θέατρο προβληματισμού, ιδεών και πειραματικό όπως επίσης και θέα­τρο - έρευνα, καφέ θέατρο και ζωντα­νό θέατρο. Εκτός αυτών όμως, το ελαφρό θέατρο, το δοκιμασμένο και πάντα αρεστό στις ευρύτερες μάζες έχει πολύ καλές επιδόσεις. Φαντα­σμαγορικά μιούζικαλ και κωμωδίες είναι τα δύο είδη ελαφρού θεάτρου που δούλεψαν περισσότερο τα τελευ­ταία χρόνια και ειδικότερα στη χρο­νιά που πέρασε.

Φορείς της πολύτιμης κληρονομιάς, του αρχαίου δράματος, έχομε να επι­δείξουμε μια εντυπωσιακή δραστηριό­τητα σ' αυτόν τον τομέα, τόσο από τα κρατικά μας θέατρα όσο και από θιάσους ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Το πρώτο τεύχος των «Θεατρικών» που είναι αφιερωμένο στη θεατρική δραστηριότητα του χρόνου που πέρα­σε, παρουσιάζει όλα τα έργα που παίχθηκαν στις τελευταίες θεατρικές πε­ριόδους και ιδιαίτερα όσα ανέβηκαν μέσα στο 1971.

Επίσης φιλοξενεί άρθρα διακεκρι­μένων ανθρώπων του θεάτρου που σχολιάζουν, αναλύουν και ανατέμνουν προβλήματα και καταστάσεις.

[Θεατρικά 71]