Ο Φιλελεύθερος, 7 Μέρες Πολιτισμός, πεζογραφία, σελ.21
Γιώργος Φράγκος
ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ ΚΑΙ ΒΑΘΙΑ ΣΥΓΚΙΝΗΣΗ
Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ: «20 διηγήματα», 2014, εκδόσεις Κάρβας
[Η μεγάλη δεξαμενή
απ΄όπου αντλεί εμπνεύσεις και ιδέες ο Ν.Ν. είναι οι μνήμες από την παιδική και
εφηβική ηλικία. Με φόντο, σχεδόν κατά κανόνα, στο πίσω μέρος της κύριας σκηνής,
το βαρύ μαύρο πέπλο του 1974 και της τουρκικής εισβολής]
Ο συνεκτικός κρίκος που
συνδέει το ποιητικό με το πεζογραφικό έργο του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ
είναι: α) υφολογικά, ο λυρισμός του συγγραφέα και β) θεματικά, ο νόστος για την
κατεχόμενη πατρώα γη. Καθώς ο Ν.Ν. μετεωρίζεται μεταξύ πεζού και ποιητικού
λόγου, έχοντας στο ενεργητικό του δυο πεζογραφικές και δύο ποιητικές εκδόσεις
(«Καρπασία» 1984, «Η κόρη του δραγουμάνου» 2003, «Διθαλάσσου» 2012 και «20
διηγήματα» 2014), είναι εύκολο να ανιχνεύσει κανείς ποιητικά στοιχεία στο
πεζογραφικό του έργο, αλλά και μιας μορφής αφηγηματικότητα στο ποιητικό του
έργο.
Ωστόσο, θα έλεγα ότι είναι πιο διακριτά
τα ποιητικά στοιχεία στο πεζογραφικό του έργο, παρά αντιστρόφως. Κι αυτό διότι
οι εικόνες που συνθέτει διακρίνονται για την ποιητικότητα, τον λυρισμό και το
βάθος τους. Μπορεί να είναι εικόνες απλές, λιτές και ευκρινείς, αλλά συνάμα
περικλείουν και μιαν εσωτερικότητα, όπως επίσης και μια στοχαστική μελαγχολία.
Στα δύο τελευταία βιβλία του Ν.Ν., στο
ποιητικό «Διθαλάσσου», 2012 και το υπό παρουσίαση πεζογραφικό «20 διηγήματα»,
2014, σε αρκετές περιπτώσεις, υπάρχουν κοινές ιδέες που τυγχάνουν διπλής
επεξεργασίας, ποιητικής και πεζογραφικής αντιστοίχως. Βεβαίως, και στη μια και
στην άλλη περίπτωση, η μεγάλη δεξαμενή απ' όπου αντλεί εμπνεύσεις και ιδέες ο
Ν.Ν. είναι οι μνήμες από την παιδική και εφηβική ηλικία. Με φόντο, σχεδόν κατά
κανόνα, στο πίσω μέρος της κύριας σκηνής, το βαρύ μαύρο πέπλο του 1974 και της
τουρκικής εισβολής.
Τα πιο τρυφερά, τα πιο γλαφυρά κι ενδεχομένως
τα πιο πετυχημένα διηγήματα της συλλογής είναι αυτά που αναφέρονται στην
παιδική ηλικία και κυρίως στους παιδικούς, εφηβικούς έρωτες. Εδώ ο συγγραφέας
καταφέρνει να προσδώσει στη γραφή του, εκείνη την αθώα κι ανεπιτήδευτη ματιά
των παιδικών του χρόνων. Αναφέρομαι κατά κύριο λόγο στα διηγήματα: «Επιστροφή
στην ευτυχία» (σελ. 23), «Η Ελβίρα» (σελ. 67) και «Η γητεύτρα» (σελ. 109).
Στο πρώτο, υπό τους ήχους ενός τουίστ
στο τζουκ μποξ, ο συγγραφέας επιστρέφει σ' έναν εφηβικό έρωτα και στα
ειδυλλιακά πια χρόνια των γυμνασιακών του σπουδών στο Βαρώσι. Στο δεύτερο
διήγημα ο συγγραφέας πάει ακόμα πιο πίσω, σ' έναν παιδικό του έρωτα, χάριν του
οποίου έμαθε να σφυρίζει για να εντυπωσιάσει το κρυφό ...αντικείμενο του πόθου
του. Στο τρίτο διήγημα, με κάπως πιο σκωπτική και ευτράπελη διάθεση, θεματοποιείται
ακόμη μια παιδική ερωτική έλξη, που αφορά όμως ένα Ελληνοκύπριο αγόρι και μια
Τουρκοκύπρια νεαρά. Και στα τρία διηγήματα ανιχνεύεται ένας υπόγειος, μαστορικά
ελεγμένος σαρκασμός, που φορτίζει το όλο πανέμορφο κλίμα, συγκινησιακά και
λυρικά, ακόμα παραπάνω.
Στην ίδια συνομοταξία διηγημάτων θα κατέτασσα
και το «Γητευτή των μυρμηγκιών» (σελ. 11), το «Η Αγία Ρόδη η ποιήτρια» (σελ.
55). όπως επίσης και το έξοχο «Τέρας χωρίς κεφάλι» (σελ. 95). Εδώ δεσπόζουν και
πάλι οι παιδικές μνήμες, έχοντας όμως ως οδηγό όχι τα πρώτα σκιρτήματα του έρωτα,
αλλά τα πρώτα σκιρτήματα της ποίησης και γενικά της δημιουργίας. Ειδικά το
δεύτερο διήγημα υπερχειλίζει από λυρισμό, γλαφυρότητα και μια έντονη, βαθιά
γεύση ποίησης. Όσον αφορά δε το «Τέρας χωρίς κεφάλι», θεωρώ πως είναι ένα από
τα πιο τρυφερά και γοητευτικά διηγήματα της συλλογής, όπου σμίγουν οι παιδικές
μνήμες, οι θρύλοι και οι φαντασιώσεις για ξωτικά και άλλα δαιμόνια, όπως θα'
λεγε και ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες.
Χωριστή αναφορά θα ήθελα να κάνω σε άλλα
δυο διηγήματα της παιδικής ηλικίας, στο «Η καρδερίνα γύρισε» (σελ .49) και στο
«Ξέρεις ποδήλατο;» (σελ. 61). Τα διηγήματα αυτά αποτελούν την αφορμή για να
μιλήσει ο συγγραφέας για τον πατέρα του «μάστρο Μιχάλη», αλλά και για τον θείο
του, που του χάρισε το πρώτο ποδήλατο της ζωής του. Και το πράττει με βαθιά
συγκίνηση, την οποία καταφέρνει να μεταδώσει και στον αναγνώστη, χωρίς όμως να
παρεισφρέει ίχνος γλυκεράδας.
Στα διηγήματα «Ο κρατήρας με τις εφτά
λαβές» (σελ. 79) και «οι Τσερκέζοι» (σελ. 87), ο συγγραφέας επιστρέφει σ' ένα
προσφιλές θέμα, πραγματευόμενος τις βαθιές ελληνικές ρίζες του νησιού μας. Ο
μύθος και ο θρύλος σμίγουν με την ιστορία και αναπλάθονται μαστορικά,
παράγοντας ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον αισθητικό αποτέλεσμα.
Άφησα για το τέλος τα διηγήματα όπου θεματοποιείται
το 1974 και οι τραγικές συνέπειες του. α) Το «Η κιθάρα» (σελ. 19), που αποτελεί
μια αδιέξοδη υπόμνηση για το σημερινό στάτους κβο, αφού γίνεται λόγος για μια
κιθάρα που έμεινε εγκλωβισμένη στην κατεχόμενη γη. β) «Το ενθυμητάριο» (σελ.
43). που είναι ένα παραληρηματικό αφήγημα με όχημα πραγμάτωσης της αρχικής
ιδέας, ένα μουσείο κομπολογιού. Η εμβληματική κατακλείδα είναι ένα κομπολόι από
κουκούτσια ελιάς, σαν αυτά που έφτιαχναν οι Ε/κ αιχμάλωτοι των τουρκικών
στρατευμάτων, γ) «Η πόλη όλη» (σελ. 27) είναι το πιο μακροσκελές διήγημα της
συλλογής και καταλαμβάνει 14 σελίδες στο βιβλίο. Ίσως για τον ίδιο τον
συγγραφέα να είναι το πιο σημαντικό της συλλογής. Πρόκειται για την ιστορία του
παπαγάλου που βρισκόταν στο προαύλιο του Γυμνασίου Αμμοχώστου, ο οποίος έζησε
την κατάληψη της πόλης του Ευαγόρα από τα τουρκικά στρατεύματα. Εδώ το φαντασιακό
με το λυρικό στοιχείο περιπλέκονται. Προσωπικά πάντως και ειδικά στο
συγκεκριμένο διήγημα, θα ήθελα τα ρητορικά σχήματα του ποιητή λιγότερο
κραυγαλέα και λιγότερο ηχηρά.
Συνολικά, βέβαια, έως τώρα τουλάχιστον,
αιχμή του δόρατος στην όλη θεματική του Ν.Ν., σε όλο του το έργο, ποιητικό και
πεζογραφικό, αποτελεί το αντικατοχικό πνεύμα και η αφοσιωμένη εξυπηρέτηση
του. Στο ανά χείρας βιβλίο, επισημαίνω μια μετατόπιση στην παιδική ηλικία. Και
έχω την πεποίθηση ότι αυτή η «χειραφέτηση» του ποιητή από τη θεματική του '74
θα αποβεί επωφελής για την πάρα πέρα συγγραφική του πορεία.
