ΤΟ ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟ

 

Νίκος Νικολάου- Χατζημιχαήλ

Γιάννη Πατίλη: ΤΟ ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟ

κι απ’αφορμή λίγα λόγια για το άρωμα των βιβλίων
[ποιήματα 1970 - 2022, ύψιλον / βιβλία] 

Είμαι ευτυχής γιατί έτυχε να έχω έναν βιβλιόφιλο πατέρα, που ποτέ του δεν θύμωνε, όταν μικροί, πριν ακόμα μάθουμε να διαβάζουμε, μας έβλεπε να ταλαιπωρούμε τα βιβλία του. Ένα από αυτά, το Επίτομον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικό του Ελευθερουδάκη, μια έκδοση του 1934, ζει ακόμα, σ’ένα κουτί, κάποτε το ανοίγω, φυλλομετρώ τα διαλυμένα φύλλα του και χάνομαι μέσα στην υπέροχη επεξηγηματική εικονογράφησή του. Πώς να μην αγαπήσω τα λεξικά. Τη βιβλιοθήκη μου όμως, κοσμούν και πολλά άλλα δικά του βιβλία, πολύ καλές εκδόσεις, που σώθηκαν πληρώνοντας ο ίδιος βαρύ τίμημα: απάνθρωπα βασανιστήρια από τους στρατιώτες του Αττίλα το 1974. Τα βιβλία εκείνης της εποχής, είχαν ένα ξεχωριστό άρωμα και οφείλεται στο μελάνι με το οποίο τυπώνονταν∙ και το άρωμα αυτό ήταν τόσο έντονο ‒στα φρεσκοτυπωμένα κυρίως βιβλία, που συχνά χώναμε τη μύτη ανάμεσα στις σελίδες των βιλίων μας. Αυτό το άρωμα δεν χάνεται ποτέ. Το διαπιστώνω όταν επισκέπτομαι παλιά βιβλία της βιβλιοθήκης μου. Όσοι γνώρισαν το βιβλίο από τη φωτοσύνθεση και μετά, δεν γνωρίζουν το άρωμα του βιβλίου για το οποίο μιλώ. Στη σημερινή εποχή δεν μιλάμε πια για άρωμα, κάθε άλλο∙ μάλλον για το αντίθετο. Μαζί με το άρωμα χάθηκαν και πολλά άλλα πράγματα όπως το ξάκρισμα του βιβλίου. Το προσεχτικό δηλαδή κόψιμο των φύλλων με χαρτοκόπτη. Τώρα τα πιο πολλά βιβλία προσφέρονται φρεσκοκαθαρισμένα, έτοιμα για ανάγνωση. Αυτό δεν σημαίνει ότι χάθηκαν και οι καλοί αναγνώστες. Κάθε εποχή έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Το βιβλίο δεν έχει πεθάνει και δεν θα πεθάνει ποτέ. Όσο ο άνθρωπος έχει δάκτυλα θα έχει και κάτι στα χέρια του να φυλλομετράει. Δεν εννοώ τα σημερινά ηλεκτρονικά βιβλία αλλά τα βιβλία του μέλλοντος, όπου τα φύλλα τους θα έχουν πραγματική υφή χαρτιού, οι σελίδες θα "κατεβαίνουν" από το «αόρατο σύννεφο» του διαδυκτίου και θα γεμίζουν με το θέμα της επιθυμίας μας, θα έχουμε πολλές επιλογές, έτσι που σε λίγα λεπτά να δημιουργούμε εκτυπωτικά το ιδανικό μας βιβλίο. Κι ύστερα, τα βιβλία θα είναι …όπως δεν τα σκέφτηκε κανένας ακόμα…

Σήμερα κυκλοφορούν πάρα πολλά βιβλία. Η τεχνολογία καλπάζει. Μπορεί κάποιος, πολύ εύκολα, να «στήσει» το βιβλίο του στον προσωπικό του ηλεκτρονικό υπολογιστή και να το στείλει στο τυπογραφείο, χωρίς να χρειαστεί να κάνει ούτε μια επίσκεψη. Έτσι, κάποιοι ντύνονται τη στολή του εκδότη και εκμεταλλευόμενοι την επιθυμία πολλών να δουν τις ιστορίες τους σε ένα βιβλίο, κερδοσκοπούν πλημμυρίζοντας την αγορά με χαμηλής ποιότητας, από κάθε άποψη, βιβλία. Ευτυχώς όμως, υπάρχουν ακόμα και καλοί εκδότες που εκδίδουν τα βιβλία των καλών συγγραφέων, και είναι προσιτά στον καθένα μας. Τα πιο πάνω, για το άρωμα και τα άλλα, μου τα θύμισε ένα τέτοιο βιβλίο, που ήρθε να με συναντήσει αυτές τις μέρες. Πρόκειται για την εξαιρετική έκδοση του Γιάννη Πατίλη Το σπασμένο είναι πιο ανθεκτικό, (ποιήματα 1970-2022), από τις εκδόσεις ύψιλον / βιβλία, έναν ογκώδη τόμο πεντακοσίων τριάντα οκτώ σελίδων, που αποτελεί την τρίτη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του. Στον δύσκολο καιρό που περνά το βιβλίο, έγινε κατορθωτή η πολυσέλιδη αυτή έκδοση με τη στήριξη της Κατερίνας Χαρμάνη, η οποία συνεχίζει τις ιστορικές εκδόσεις του φίλου του και ιδρυτή των εκδόσεων Θανάση Χαρμάνη, με τις οποίες είδαν το φως, παλαιότερα, οι περισσότερες από τις συλλογές του. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ποιητής γνωρίζει πολύ καλά να χρησιμοποιεί το πολυτονικό σύστημα γραφής, στο οποίο δίνει μεγάλη σημασία, και μάλιστα αφιερώνει μια ολόκληρη παράγραφο για να εξηγήσει τον τονισμό, τη στίξη και την ορθογραφία. Το ίδιο σύστημα γραφής χρησιμοποιεί και στο ιστολόγιό του για το μικρό διήγημα, αλλά και στην καθημερινή του αλληλογραφία με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο.

ο ποιητής Γιάννης Πατίλης [φωτ. Ν.Ν-Χ]

Ο Γιάννης Πατίλης είναι ένας ξεχωριστός ποιητής, με δέκα συλλογές στο ενεργητικό του και τρεις συγκεντρωτικές, που απλώνονται σε χρονικό διάστημα που υπερβαίνει τον μισό αιώνα. Για ένα τέταρτο του αιώνα υπήρξε και εκδότης/διευθυντής του εξαιρετικού περιοδικού «Πλανόδιον», που είχε τις ίδιες διαστάσεις 14 x 20,5 εκ. ως και το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα και με την ίδια ακριβώς αισθητική. Σπούδασε Νομικά και Νεοελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και δίδαξε σε σχολεία της Μέσης Δημόσιας Εκπαίδευσης.

Από τα τελευταία τεύχη του Πλανόδιου

Το βιβλίο επιμελήθηκε ο ίδιος και σχεδιάστηκε μαζί με τον αρχισυντάκτη του Νέου Πλανόδιου, τον Θανάση Γαλανάκη, ο οποίος το σελιδοποίησε και σχεδίασε το απλό αλλά εμπνευσμένο κι ωραίο εξώφυλλο. Τα κοσμήματα και η προμετωπίδα ανήκουν στην αγαπημένη σύζυγο του ποιητή, τη λογοτέχνιδα και εικαστικό Ηρώ Νικοπούλου, με την οποία συνδιευθύνει τον ιστότοπο για το μικρό διήγημα Ιστορίες Μπονζάι. Η προμετωπίδα είναι λάδι σε καμβά 115Χ65 εκ., έργο του 1993, παρουσιάστηκε ως εξώφυλλο στο τεύχος 37 του Πλανόδιου και φέρει τον τίτλο Σφόνδυλοι, πολύ επιτυχημένη επιλογή για να δηλώσει τη συνοχή των συλλογών που απαρτίζουν το σώμα του βιβλίου, όπως ακριβώς και οι σπόνδυλοι τής σπονδυλικής μας στήλης προσδιορίζουν τη μορφή του σώματός μας. Μένω στην προμετωπίδα για να συμπληρώσω ότι πολύ σωστά έχει τυπωθεί σε ξεχωριστό χαρτί και έχει επικολληθεί στη σωστή θέση, αντικρυστά στη σελίδα του τίτλου, χωρίς να συμπεριληφθεί στην αρίθμηση του βιβλίου, μια λεπτομέρεια που καμμιά φορά διαφεύγει και από σοβαρούς εκδοτικούς οίκους.

Γιάννης Πατίλης και Μιχάλης Πιερής [φωτ. Παν. Νικολαϊδης]

Το βράδυ της 22ας Μαρτίου του 2016 με βρήκε να παρακολουθώ το εαρινό Colloqium Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου, με προσκεκλημένο τον ποιητή Γιάννη Πατίλη για να μιλήσει για την ποίησή του. Η πρόσκληση ήταν από τον αείμνηστο φίλο και καθηγητή του Τμήματος Μιχάλη Πιερή, ο οποίος τον παρουσίασε στους φοιτητές και τους άλλους προσκεκλημένους.

Ο λόγος που αναφέρομαι στο γεγονός αυτό είναι γιατί ο τίτλος εκείνης της ομιλίας του Γιάννη Πατίλη έδωσε και τον τίτλο σ’αυτή την τελευταία του συγκεντρωτική έκδοση, που παρουσιάζεται σήμερα εδώ, και πρόκειται για ομώνυμους στίχους από ένα παλαιότερο ποίημά του, από τη συλλογή Ζεστό Καλοκαίρι του 1984, το οποίο και ανέγνωσε. Στη συνέχεια ανέγνωσε άλλα οκτώ ποιήματά του από πέντε συλλογές του, διευκρινίζοντας ότι τα ποιήματα που θα διάβαζε, «είχαν να κάνουν με την καλλιτεχνική καταγραφή της προσωπικής του εμπειρίας σε κεφαλαιώδη ζητήματα της ζωής». Γιατί, όπως είπε, «...στην κοινωνία, στον έρωτα, και την ποίηση η εμπειρία του παρόντος με οδηγούσε κάθε φορά στην ανακάλυψη μιας συνταρακτικής απουσίας ή έλλειψης που τα επικαθόριζε». Τις προσωπικές του εμπειρίες, για τις οποίες διάβασε τα σχετικά ποιήματα, τις χώρισε σε τρεις ενότητες: την πολιτική εμπειρία, την ερωτική εμπειρία και τέλος την ποιητική εμπειρία.

Παναγιώτης Νικολαϊδης, Γιάννης Πατίλης, Ν. Νικολάου- Χατζημιχαήλ

Ήταν η δεύτερη φορά που επισκεπτόταν το νησί, και με την ευκαιρία ο ποιητής και δοκιμιογράφος Παναγιώτης Νικολαΐδης παρουσίασε το βιβλίο του Αποδρομή του αλκοόλ. 

Γιάννης Πατίλης και Ηρώ Νικοπούλου στην Πάφο

Το 2011, ήταν η πρώτη φορά που επισκέφτηκε το νησί και χαίρομαι γιατί μου δόθηκε η ευκαιρία να περάσουμε, σχεδόν από τύχη, δυο μέρες ‒μαζί και η αγαπημένη του Ηρώ‒ και να επισκεφτούμε τη μια μέρα τα λουτρά της Αφροδίτης και τις παραλίες με τα κρυστάλλινα δροσερά νερά της περιοχής, τους Τάφους των Βασιλέων, το Κάστρο της Πάφου και τα θαυμάσια ελληνιστικά ψηφιδωτά, και την άλλη μέρα τα Φυλακισμένα Μνήματα, το Μουσείο Κυπριακού Αγώνος, στη Λευκωσία και τέλος την πανέμορφη εκκλησία της Ασίνου με τις μοναδικές της τοιχογραφίες.

Για το ποιητικό έργο του Γιάννη Πατίλη έχουν γράψει αναλυτικά ο Mario Vitti, που έφυγε από τη ζωή πρόσφατα, ο Κώστας Κουτσουρέλης, ο διευθυντής του Νέου Πλανόδιου, και πολλοί άλλοι, που με τα κείμενά τους βοηθούν να προσεγγιστεί ο σημαντικός ποιητής της γενιάς του ΄70.