Η ΠΟΛΗ ΠΟΥ ΗΞΕΡΕ ΝΑ ΚΟΙΤΑΖΕΙ ΜΠΡΟΣΤΑ...
...λίγες μόνο πινελιές από την πνευματική Αμμόχωστο
Συνέντευξη στον ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΚΟΥΡΟΥΠΑΚΗ
[ Apostolis Kouroupakis, Καθημερινή (κυπρ.), 15-16, Αυγούστου 2020, Ζωή, σελ.1]
Πέρασαν σαράντα έξι χρόνια από τον Αύγουστο του 1974, όταν η Αμμόχωστος, η πόλη του Ευαγόρα, αφέθηκε στη φθορά του χρόνου, προδομένη και αυτή, όπως και ολόκληρη η Κύπρος, από τα συμφέροντα των ολίγων, που όμως όρισαν το μέλλον χιλιάδων άλλων. Δημοτική Βιβλιοθήκη και Πινακοθήκη Αμμοχώστου, Γυμνάσιο Αμμοχώστου, Αρχαίο Θέατρο Σαλαμίνας, Γ.Φ. Πιερίδης, Γ. Πολ. Γεωργίου, Θεοδόσης Νικολάου, Ζυμπουλάκης, Περσεφόνη Παπαδοπούλου με τις «Εστιάδες», Δημ. Ν. Μαραγκός, Ν. Βραχίμης, Κυριάκος Χατζηιωάννου, Μαρία Ιωάννου, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, και τόσες/τόσοι άλλες/οι ζωγράφισαν, διάβασαν, άκουσαν την πόλη και αυτός ο απόηχος φτάνει στις μέρες μας τυλιγμένος με την αχλή του ένδοξου παρελθόντος και του άδηλου μέλλοντος, της πόλης όμως δεν της πρέπει να μένει άπυστη και άιστη. Για την Αμμόχωστο των Γραμμάτων και των Τεχνών μίλησα με τον συγγραφέα Νίκο Νικολάου-Χατζημιχαήλ, ο οποίος αφότου τελείωσε το δημοτικό σχολείο στο Βασίλι της Καρπασίας, μετέβη στην Αμμόχωστο ώστε να συνεχίσει τις εγκύκλιες σπουδές του. Τελευταίο βιβλίο του η συλλογή διηγημάτων «Φυσορρόος», από τις εκδόσεις Βακχικόν, Αθήνα 2019.
-Κύριε Νικολάου, τι είναι για εσάς η Αμμόχωστος;
-Η Αμμόχωστος είναι ο τόπος όπου έμαθα γράμματα, ερωτεύτηκα για πρώτη φορά και τελικά η ίδια η πόλη έγινε έρωτας, που όσο περνούν τα χρόνια γίνεται και πιο σφοδρός, αλλά, δυστυχώς, σε συνθήκες, που μου δημιουργούν συναισθήματα οδύνης και πόνου αβάστακτου.
-Μάθατε γράμματα μου λέτε, ποιοι σας τα έμαθαν;
-Όταν τελείωσε ο απελευθερωτικός αγώνας, στη νεαρή Κυπριακή Δημοκρατία μας υπήρξε ενθουσιασμός και μεγάλη δραστηριότητα. Άρχισαν να εφαρμόζονται σχέδια ανάπτυξης σε όλους τους τομείς. Τα σχολεία δημιουργούσαν επεκτάσεις με πολλές νέες αίθουσες ή χτίζονταν καινούργια για να δεχτούν χιλιάδες μαθητές, που ήταν διψασμένοι για μόρφωση. Το φημισμένο Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμοχώστου ήταν στις δόξες του κι εμείς τα δωδεκάχρονα υπήρξαμε πολύ τυχεροί, γιατί ένα εκλεκτό επιτελείο καθηγητών, κάτω από το αυστηρό βλέμμα του δρος Κυριάκου Π. Χατζηιωάννου, ξεκίνησαν αμέσως δουλειά όχι μόνο για να μας μάθουν γράμματα αλλά, κυρίως, για να μας κάνουν ελεύθερα σκεπτόμενους ανθρώπους, να γνωρίσουμε ποιοι είμαστε, από πού καταγόμαστε και πού πηγαίνουμε. Και όπως λέει σε ένα ποίημα του ο ίδιος, «είμαστε ευλογημένοι γιατί πήραμε από τη νήσο Σαλαμίνα τη θεϊκή καταγωγή, από τους Αθηναίους τη σοφία, απ’ τους Αργείους τη βασιλική μεγαλοπρέπεια, από τους Αρκάδες την τέχνη που τα όρη γίνονται πεδιάδες». Θυμάμαι ήταν πολύ μεγάλες οι ανάγκες σε διδακτικό προσωπικό και έτσι προσλαμβάνονταν ως καθηγητές, ακόμα και φοιτητές που δεν είχαν τελειώσει τις πτυχιακές τους εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο, όπως ο Κυριάκος Πλησής, ο πρώτος μας φιλόλογος. Ονόματα όπως οι προαναφερθέντες, και οι Θεοδόσης Νικολάου, Παναγιώτης Σέργης, Νίκος Χατζημιχαήλ, Παναγιώτης Μιχαήλ και οι εξ Ελλάδος καθηγητές Γιάννης Αναγνωστόπουλος, Χριστόφορος Μηλιώνης, Γιώργος Παπαδόπουλος, ο Γιώργος Μπισκίνης ‒γιος του ακαδημαϊκού ζωγράφου Δημήτρη Μπισκίνη‒ και τόσοι άλλοι, λάμπρυναν το σχολείο μας με τις γνώσεις, τον ενθουσιασμό και τη μεθοδικότητα τους.
-Πολιτιστικός φάρος το Γυμνάσιο σας...
-Το σχολείο μας αποτελούσε για την πόλη το σπουδαιότερο πνευματικό κέντρο, αλλά διακρινόταν και σε άλλους τομείς όπως στον αθλητισμό, όπου ξεχώριζε σε πανελληνίους αγώνες στίβου. Με πρωτοστάτη τον δρα Χατζηιωάννου ιδρύθηκε ο Επιστημονικός Φιλολογικός Σύλλογος Αμμοχώστου ‒ο περίφημος ΕΦΣΑ‒ που έδωσε στην πόλη πραγματική πνευματική ζωή και κίνηση. Παρακολουθούσαμε όχι μόνο τους καθηγητές μας, αλλά και πολλούς διακεκριμένους ανθρώπους από τον ελλαδικό χώρο, να δίνουν ανοικτές για το κοινό διαλέξεις, λογοτεχνικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος. Δίνονταν παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας, είτε μπροστά από τα αρχαιοπρεπή προπύλαια του γυμνασίου μας είτε στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας, παραστάσεις που ξεπερνούσαν τα μαθητικά επίπεδα.
-Το θέατρο της Σαλαμίνας πεδίον δόξης λαμπρόν... μαγιά πολιτιστική...
-Το θέατρο κατακλυζόταν και από τους μαθητές και από τον κόσμο. Ο Παναγιώτης Σέργης ήταν ο εμπνευστής, ο διδάξας, η ψυχή αυτών των παραστάσεων. Παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας για το κοινό αλλά και για τους μαθητές έδωσαν και άλλα σχήματα, όπως το Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας, το Θέατρο Τέχνης και άλλοι. Ήταν μια μαγική εποχή για την Αμμόχωστο, συνέχεια μιας άλλης προηγούμενης εποχής, εξ ίσου ενδιαφέρουσας, και μέσα σε τούτο το δημιουργικό κλίμα μπολιάστηκαν από τη μαγιά της πολλά παιδιά, που αργότερα διακρίθηκαν και πέραν της Κύπρου ως θεατράνθρωποι, ηθοποιοί, σκηνογράφοι κτλ. Στην Αμμόχωστο, υπήρχαν και άλλα σχήματα με σημαντική πολιτιστική δραστηριότητα, όπως το Λύκειο Ελληνίδων. Στην πόλη από το 1955 είχε ιδρυθεί, η Δημοτική Βιβλιοθήκη με πλούσια δραστηριότητα σε σχέση με το Γυμνάσιο, και αργότερα, το 1960, ιδρύθηκε η Δημοτική Πινακοθήκη, με σημαντική συλλογή έργων Τέχνης Κυπρίων και Ελλαδιτών ζωγράφων. Ένα μέρος αυτής της συλλογής εκτίθεται αυτή την εποχή στη Λευκωσία με τίτλο «Ξαναγέννηση», με έργα που επέστρεψε στους ιδιοκτήτες τους, το κατοχικό καθεστώς, μέσω ενός προγράμματος ανταλλαγής.
-Ακόμη ένας πολιτιστικός φάρος η Βιβλιοθήκη;
-Στη βιβλιοθήκη πηγαίναμε για διάβασμα μόνοι μας αλλά και ομαδικά κατά τάξεις. Μια φορά πήγαμε για να παρακολουθήσουμε, αν θυμάμαι καλά, μια ταινία με θέμα «Ο άνθρωπος στο διάστημα». Γινόταν πολλή φασαρία και ο διευθυντής, ο κ. Γιώργος Πιερίδης ‒που πάντα είχε πολύ αυστηρό ύφος‒ προσπαθούσε να επιβάλει την τάξη. Μας έλεγε πως «εδώ είναι βιβλιοθήκη, και ο πρώτος κανόνας της βιβλιοθήκης είναι η σιωπή». Κοντά και ο Στέφανος Ζυμπουλάκης ‒ένας χρόνος τώρα που μας έφυγε‒ τον βοηθούσε διακριτικά. Κι εδώ επικρατούσε δημιουργική δραστηριότητα. Δίνονταν διαλέξεις για το κοινό από σπουδαίους ανθρώπους του πνεύματος, και τα κείμενα τους εκδίδονταν σε δελ¬τίο ή σε αυτόνομες εκδόσεις, όπως γινόταν και με τον ΕΦΣΑ. Είχα την τύχη να συνεργαστώ με τον φίλο Ζυμπουλάκη μετά την εισβολή στην πνευματική ομάδα του σπουδαίου περιοδικού τού Φοίβου Σταυρίδη «ο Κύκλος». Μαζί μας ήταν και ο Θεοδόσης Νικολάου. Το ίδιο το Γυμνάσιο μας είχε τη δική του περίφημη βιβλιοθήκη με χιλιάδες τόμους βιβλίων, δωρεά του Ν. Δ. Μαραγκού. Η βιβλιοθήκη μας «δεν ήταν μια νεκρή βιβλιοθήκη όπου κατέφευγαν οι μονήρεις», όπως είπε ο Χριστόφορος Μηλιώνης, «αλλά ήταν λειτουργική, γιατί οι καθηγητές φρόντιζαν να κρατούν τους μαθητές σε επαφή με τη βιβλιοθήκη».
-Τώρα, τι σκέφτεστε για την Αμμόχωστο;
-Θλίβομαι γιατί βρίσκονται συμπατριώτες μας, που πιστεύουν πως δεν αξίζει στους Αμμοχωστιανούς να τους επιτραπεί η επιστροφή στην πόλη τους, και άλλοι πάλι, εκτοξεύουν ασταμάτητα κατηγορίες πως δεν έχουμε αίσθηση πατρίδας. Θλίβομαι για την ανικανότητα των πολιτικών κομμάτων, θλίβομαι για την ακόρεστη δίψα του χρυσαφιού, για τη διαφθορά και την ατιμωρησία στον τόπο, γιατί όλα αυτά οδηγούν στην κούραση και την αδιαφορία. Τι να πω, θλίβομαι και διερωτώμαι κι εγώ, όπως ο δρ Χατζηιωάννου, ο γυμνασιάρχης μας, που κάποτε, ολοκλήρωσε μια διάλεξη του με τα λόγια αυτά: «Τώρα βλέπουμε την πόλη μας στα όνειρα μας και με πόνο αναρωτιόμαστε: Ήταν άραγε ένα φωτεινό μετέωρο που έσβησε για πάντα από το ουράνιο στερέωμα της Κύπρου, ή θα ξαναλάμψει και πάλι, όπως πριν;»
