ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ: Η μαγεία του μύθου, "όταν σωπάσαν τα πουλιά"

 

Θεοδόση Πυλαρινός

Ομότιμος Καθηγητής Ιονίου Πανεπιστημίου

Η μαγεία του μύθου, 

«όταν σωπάσαν τα πουλιά»... 

["Διόραμα", διμηναίο περιοδικό τεχνών και πολιτισμού, τχ. 59, σελ, 30]

Αν δεν υπήρχε το «Επιμύθιον» στο τέλος του βιβλίου, δεν θα μπορούσε ο αναγνώστης να υποψιαστεί ότι το μυθιστόρημα του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ στηρίζεται σε αυθεντικά ιστορικά πρόσωπα και απολύτως αληθινά γεγονότα. Από την άλλη πλευρά, πάλι, θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι το επιμύθιο αυτό αποτελεί μια μεταμοντέρνα «κατασκευή» του συγγραφέα, με την παραπλανητική αξιοποίηση του όρου, όπου ο μύθος έχει καίρια θέση.

Ο συγγραφέας, όμως, δεν παραπείθει, δεν παίζει με τον μύθο· το ιδιότυπο επιμύθιο του όντως περιλαμβάνει το ιστορικό πλαίσιο, εντός του οποίου εξελίσσεται το έργο του· παράλληλα μας ανοίγει διάπλατα την πόρτα του εργα­στηρίου του και μας αφήνει να κρίνουμε τον τρόπο που εργάστηκε. Επομένως, και τα πρόσωπα είναι γνήσια και τα πράγματα και οι επιμέρους περιγραφές, ώστε με πρώτη ματιά θα αποφαινόταν ο αναγνώστης ότι πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα.

Ωστόσο, θα προσπαθήσουμε να δείξουμε ότι δεν είναι έτσι· ότι η αντικειμενική αυτή πραγματικότητα και το ιστο­ρικό περίγραμμα της, χάρη στις τεχνικές του συγγραφέα, μυθοποιούνται και αποκτούν διαχρονική εμβέλεια, υπερβαί­νοντας τα πρόσωπα που τα έζησαν· και ότι η ιστορία μετα­βάλλεται σε μυθιστορία, αφού το ιστορικό έρμα μεταβολί­ζεται και γίνεται μύθος· και, ακόμα, πως τα πρόσωπα μετα­μορφώνονται σε μυθιστορηματικά σύμβολα, όταν ο χρόνος παρέλθει και η ηθική αξία των αφηγουμένων έχει αναγάγει σε μορφές πρωτότυπες τους ήρωες και σε εποχή ηρωική τον καιρό που συνέβησαν αυτά.

Η εποχή που εκτυλίσσεται η ιστορία, είναι εμβληματική για την Κύπρο, τον χώρο δράσεως. Επίσης –αυτό υπάγεται στα ευεργετήματα του βιβλίου και στην οξυδέρκεια του συγγραφέα–, το χρονικό αυτό διάστημα δεν έχει αξιο­ποιηθεί λογοτεχνικά, δεν έχει μνημειωθεί δηλαδή, εκείνη δε που αθανατίζει τα μεγάλα συμβάντα είναι η τέχνη του λόγου. Από το 1879 αρχίζει η αφήγηση, έναν μόλις χρόνο μετά την εγκαθίδρυση της αγγλοκρατίας, η οποία καλλι­έργησε δυσβάσταχτες και γι' αυτό δραματικές προσδο­κίες στους Κύπριους, κατά το πρότυπο της Επτανήσου και αργότερα της Κρήτης, στοιχείο με ιδεολογική χροιά, πρόσφορο στη μυθοπλασία. Η Ένωση με την Ελλάδα ήταν το όραμα σε αντίθεση με τις διαψεύσεις που προκάλεσε η αφομοιωτική πολιτική των Άγγλων. Αυτή την τραγική ματαίωση αφήνει να διαρρέει στην αφήγηση του ο συγγρα­φέας, διηγούμενος το δράμα ενός καταπιεσμένου από τους Τούρκους λαού. Επένδυσαν οι Κύπριοι στην αγγλική πολιτική και απατήθηκαν οικτρά. Πρόκειται για τις ρίζες της κυπριακής τραγωδίας, η οποία εξακολουθεί υφιστά­μενη χωρίς λύση, με τίσεις συνεχείς, ανύπαρκτου όντος ενός από μηχανής θεού. Αυτή η διαδρομή, περιπετειώδης, αιματηρή, άπελπις, με εξάρσεις και προδοσίες, με αγώνες και συμβιβασμούς, αυτή η κακοδαιμονία των 140 χρόνων μετατρέπεται σε μύθο για τον σύγχρονο αναγνώστη, με γνήσια, παραδόξως, ιστορικά υλικά. Τον προβληματίζουν οι απώλειες, τον απελπίζουν οι χαμένες ευκαιρίες, τον μεταρσιώνουν οι πείσμονες αγώνες για την ελευθερία, τον τονώνει η αντοχή του νησιού, συναισθήματα αντιφατικά, βασικά ωστόσο δομικά υλικά του μύθου.

Από τη λεπτομέρεια και τα επί μέρους προς το όλον: από τον περιορισμένο φυσικό και κοινωνικό χώρο μιας κωμοπόλεως, τα ήθη και τις συνήθειες, τις συγκρούσεις και τις ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές· και από τα ήθη και τα πάθη των ανθρώπων του χώρου αυτού, με πρωταγωνιστή τον ιερέα Παπαγιάννη, τον Παπασπάθα, πρόσωπο διαφορε­τικό από τα συνήθη, μυθικό για τις ευεργεσίες και τα ανομήματά του, για τις αντεγκλήσεις του με φορείς και θεσμούς της πατρίδας του, για τις ερωτικές παρεκτροπές του –άλλη σύγκρουση αυτή ανάμεσα στη φύση και την εκκλησια­στική ηθική· από όλα αυτά και πολλά άλλα, φαινομενικά ασήμαντα και καθημερινά, μυθικά όμως από τις αντιφάσεις, τις διαφορές και τις αντιθέσεις τους προς τη λογική και την καθεστηκυία τάξη, ο συγγραφέας παραπέμπει στο μείζον, μεγιστοποιώντας και μυθοποιώντας έτσι τα επιμέρους. Οι άνθρωποι του μυθιστορήματος με τις πράξεις τους αποτε­λούν σμικρύνσεις της μεγάλης εικόνας, των διαφορών του κυπριακού λαού, των αναστολών του, των λαθών και των παραπλανήσεων, των ονείρων και των ατυχιών του.

Το μεγάλο προτέρημα του συγγραφέα είναι η ανάδειξη του ανθρώπου. Με οξυδέρκεια περιγράφει τους ήρωες του, την εξωτερική εμφάνιση, τις κινήσεις, τις σκέψεις, τον εσωτερικό τους κόσμο. Είναι ήρωες αληθινοί, των οποίων τα καίρια γνωρίσματα φροντίζει να προβάλλει. Είναι μορφές ιδιότυπες, ολοκληρωμένες, αντιφατικές. Αυτές οι αντιφάσεις και τα πάθη τους τούς καθιστούν ξεχωριστούς χαρακτήρες.

Η τέχνη πρέπει να ερεθίζει τον αναγνώστη, να τον προβληματίζει και να τον επαναφέρει με θέσεις στην πραγ­ματικότητα, τονίζοντας πόσο σκοτεινή είναι η ψυχή του ανθρώπου, αφού κρύβει μέσα της έναν άγνωστο και απρό­βλεπτο κόσμο. Εκθέτει, λοιπόν, σε κοινή θέα τους ήρωες του ο συγγραφέας, για να φτάσει σταδιακά, μέσα από τις πράξεις οι οποίες τους χαρακτήρισαν ή τους στιγμάτισαν, στην ουσία της ύπαρξής τους. Είναι η ζωή τους η ίδια δηλαδή που τον εμπνέει, ενταγμένη στην καθημερινότητα, η οποία φθείρει, αμβλύνει και οδηγεί σε παρεκτροπές.

Ο συγγραφέας λοιπόν από τα ελάσσονα, τους απλούς εν προκει­μένω ανθρώπους, ανάγεται στο μείζον, στην ιδέα, στη σφαιρική εικόνα, και μέσα από την ποικιλία των εκδηλώσεων τους οδηγείται στη μυθοποίηση της εποχής που εξετάζει. Ακολουθεί την αρχή του Τσέχωφ ότι το δράμα τελείται στην ψυχή του ανθρώπου, όχι στις δραματικές εκδη­λώσεις του, που αποτελούν απλώς μορφή εξωτερίκευσης. Με άλλα λόγια, η αναστροφή των ηρώων στη ζωή, αυτή αποτελεί την πηγή των βιωμάτων και των συμπεριφορών τους, αυτή διαπλατυνόμενη αποτυ­πώνει την κοινωνία, την πατρίδα, το έθνος τους.

Πολυπρόσωπο το μυθιστό­ρημα, κάθε πρόσωπο, με κορυφαία μορφή τον Παπασπάθα συμβάλλει στην προσπάθεια αποτύπωσης του κυπριακού χώρου, εξαγιάζοντας συγκεκριμένες περιοχές, αναδεικνύοντας ήθη, την παράδοση, την ιστορία και την κοινωνία της Κύπρου για το ικανό διάστημα των σαράντα πέντε περίπου ετών. Είναι μια εποχή κρίσιμη, ρομαντική στις ελπίδες που καλλιεργεί, νεοφώτιστη γι' αυτό και αγνή, αβέβαιη και εύπιστη, ακόμα και φανατική. Εποχή, ωστόσο, ηρωική. Όλοι πληρώνουν το τίμημά τους, την ασάφεια, την αβεβαιότητα, τη φθορά της ζωής. Ο ελληνισμός της Κύπρου προβάλλει έκτοτε αδικαίωτος παρά τις θυσίες του, η κυπριακή ταυτότητα παρουσιάζεται, όπως όλα, μέσα από τον μικρόκοσμο των ηρώων.

Παρά τη φυσική ροή της διήγησης, παρά τη συνεπή ακολουθία της ιστορίας, ο ιστορισμός αμβλύνεται και τη θέση του καταλαμβάνει η υπέρβαση της ιστορίας με τη μυθική διάσταση που εκλαμβάνει ο κεντρικός ήρωας, με τα πάθη, τους πόθους, τα σφάλματα και την άρνησή του να ακολουθήσει την πεπατημένη. Γι' αυτό και θα θεωρηθεί προδότης ή άγιος, Ιούδας αλλά και σωτήρας, ιερέας συνετός αλλά και επιρρεπής στα πάθη της σαρκός, αρνητής του κατε­στημένου αλλά και ιδεολόγος πατριώτης, ευεργέτης αλλά και ύποπτος. Διχόνοιες, ανταγωνισμοί, ποικίλες διαφορές (πολιτικές, οικονομικές, θρησκευτικές) δημιουργούν ένα γνησίως μυθολογικό πλαίσιο· και οι απαραίτητοι για τη δραματικότητά τους θάνατοι και οι έρωτες –είναι τολμηρή η κοινοποίηση, με τον πολύ προσεκτικό παρά ταύτα τρόπο του αφηγητή, της ερωτικής ζωής του παπά, εκείνο δε που την εξαγιάζει είναι το γεγονός ότι φαντάζει τρυφερά ανθρώπινη.

Επανέρχομαι κοντολογίς από εκεί όπου ξεκίνησα: Η ιστορία είναι το έναυσμα. Οι ήρωες καθίστανται διαχρονικοί, δηλ. κλασικοί, διότι μπορεί να διαδραματίσουν τους ίδιους ρόλους σε όποιον άλλο τόπο και εποχή. Το πατριωτικό στοιχείο και η εθνική ψυχή αφορούν αναπό­σπαστα την Κύπρο κατά τα πρώτα χρόνια της ημιελεύθερης ενηλι­κίωσής της κάτω από τον δολερό αγγλικό ζυγό. Αφορμή συνεπώς η ιστορία, ελατήριο η φαντασία, πεμπτουσία και αποτελεσματική δύναμη ο δημιουργούμενος μύθος, ο δρόμος για το όνειρο, η ορμή για τη δικαίωση του προμηθεϊκού ανθρώπου.

Οι επιδόσεις του συγγραφέα είναι γνωστές: δόκιμος διηγημα­τογράφος, ευαίσθητος ποιητής, με έργα που προσέχθηκαν από την κριτική και διαβάστηκαν. Δοκίμασε τις δυνάμεις του και στο σύνθετο είδος του μυθιστορήματος, αξιο­ποιώντας τις πρότερες εμπειρίες και επιστρατεύοντας την ποιητική του φλέβα ώστε να αιματώσει το δύσκολο και απαιτητικό μυθιστόρημα. Το σύνολο του έργου του, ποιητικό και πεζογραφικό, τον καθιστά συνε­χιστή μεγάλων ελλήνων δημιουργών, οι οποίοι είτε κατέ­στησαν πανελλήνιο και πανανθρώπινο το πυρηνικό υλικό της ιδιαίτερης πατρίδας τους (όπως ο Αλέξανδρος Παπαδια­μάντης τη Σκιάθο), είτε περιέγραψαν και αθανάτισαν στους αιώνες κρίσιμες εθνικές στιγμές (όπως η Διδώ Σωτηρίου ή ο Στρατής Δούκας, που εστίασαν τον φακό τους στο μικρα­σιατικό δράμα). Ο Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ τάχθηκε να καταγράψει και να μυθοποιήσει την τραγικότητα της γλυκείας χώρας Κύπρου. Το εν λόγω μυθιστόρημα δικαίωσε και ειδολογικά αυτή την προσφορά του και υπόσχεται, αν διακρίνουμε σωστά, συνέχεια, την οποία εξάλλου εμμέσως ο ίδιος έχει προμηνύσει. ■

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ: Η μαγεία του μύθου, "Όταν σωπάσαν τα πουλιά"...

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

Η μαγεία του μύθου, 

"ΟΤΑΝ ΣΩΠΑΣΑΝ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ"...

Ο ομότιμος Καθηγητής της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ [Θεοδόσης Πυλαρινός] συνάντησε το μυθιστόρημά μου ΟΤΑΝ ΣΩΠΑΣΑΝ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ! Θέλω να τον ευχαριστήσω για την ξεχωριστή διεισδυτική του κριτική ματιά στο βιβλίο μου, που μου έδωσε πολλή χαρά και κουράγιο για να συνεχίσω για το δεύτερο βιβλίο της τριλογίας. Την εργασία του αυτή προτίθεται να δημοσιεύσει σε λογοτεχνικό περιοδικό σύντομα. Με την άδειά του, δημοσιοποιώ, πιο κάτω, ένα πολύ μικρό απόσπασμα από το κείμενό του.

ΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

...Πολυπρόσωπο το μυθιστόρημα, [του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ "Όταν σωπάσαν τα πουλιά"], κάθε πρόσωπο, με κορυφαία μορφή τον Παπασπάθα συμβάλλει στην προσπάθεια αποτύπωσης του κυπριακού χώρου, εξαγιάζοντας συγκεκριμένες περιοχές, αναδεικνύοντας ήθη, την παράδοση, την ιστορία και την κοινωνία της Κύπρου για το ικανό διάστημα των σαράντα πέντε περίπου ετών. Είναι μια εποχή κρίσιμη, ρομαντική στις ελπίδες που καλλιεργεί, νεοφώτιστη γι’ αυτό και αγνή, αβέβαιη και εύπιστη, ακόμα και φανατική. Εποχή, ωστόσο, ηρωική. Όλοι πληρώνουν το τίμημά τους, την ασάφεια, την αβεβαιότητα, τη φθορά της ζωής. Ο ελληνισμός της Κύπρου προβάλλει έκτοτε αδικαίωτος παρά τις θυσίες του, η κυπριακή ταυτότητα παρουσιάζεται, όπως όλα, μέσα από τον μικρόκοσμο των ηρώων.

Παρά τη φυσική ροή της διήγησης, παρά τη συνεπή ακολουθία της ιστορίας, ο ιστορισμός αμβλύνεται και τη θέση του καταλαμβάνει η υπέρβαση της ιστορίας με τη μυθική διάσταση που εκλαμβάνει ο κεντρικός ήρωας, με τα πάθη, τους πόθους, τα σφάλματα και την άρνησή του να ακολουθήσει την πεπατημένη. Γι’ αυτό και θα θεωρηθεί προδότης ή άγιος, Ιούδας αλλά και σωτήρας, ιερέας συνετός αλλά και επιρρεπής στα πάθη της σαρκός, αρνητής του κατεστημένου αλλά και ιδεολόγος πατριώτης, ευεργέτης αλλά και ύποπτος. Διχόνοιες, ανταγωνισμοί, ποικίλες διαφορές (πολιτικές, οικονομικές, θρησκευτικές) δημιουργούν ένα γνησίως μυθολογικό πλαίσιο• και οι απαραίτητοι για τη δραματικότητά τους θάνατοι και οι έρωτες –είναι τολμηρή η κοινοποίηση, με τον πολύ προσεκτικό παρά ταύτα τρόπο του αφηγητή, της ερωτικής ζωής του παπά, εκείνο δε που την εξαγιάζει είναι το γεγονός ότι φαντάζει τρυφερά ανθρώπινη.

Οι επιδόσεις του συγγραφέα είναι γνωστές: δόκιμος διηγηματογράφος, ευαίσθητος ποιητής, με έργα που προσέχθηκαν από την κριτική και διαβάστηκαν. Δοκίμασε τις δυνάμεις του και στο σύνθετο είδος του μυθιστορήματος, αξιοποιώντας τις πρότερες εμπειρίες και επιστρατεύοντας την ποιητική του φλέβα ώστε να αιματώσει το δύσκολο και απαιτητικό μυθιστόρημα. Σύνολο του έργου του, ποιητικό και πεζογραφικό, τον καθιστά συνεχιστή μεγάλων ελλήνων δημιουργών, οι οποίοι είτε κατέστησαν πανελλήνιο και πανανθρώπινο το πυρηνικό υλικό της ιδιαίτερης πατρίδας τους (όπως ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης τη Σκιάθο), είτε περιέγραψαν και αθανάτισαν στους αιώνες κρίσιμες εθνικές στιγμές (όπως η Διδώ Σωτηρίου ή ο Στρατής Δούκας, που εστίασαν τον φακό τους στο μικρασιατικό δράμα). Ο Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ τάχθηκε να καταγράψει και να μυθοποιήσει την τραγικότητα της γλυκείας χώρας Κύπρου. Το εν λόγω μυθιστόρημα δικαίωσε και ειδολογικά αυτή την προσφορά του και υπόσχεται, αν διακρίνουμε σωστά, συνέχεια, την οποία εξάλλου εμμέσως ο ίδιος έχει προμηνύσει.

Η ΙΩΑΝΝΑ ΜΩΡΑΪΤΗ ΠΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΟΥ

ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟ 
ΙΩΑΝΝΑ ΜΩΡΑΪΤΗ ΠΛΗΣΗ

[για το μυθιστόρημά μου]

ΜΕ ΠΟΛΛΗ ΣΥΓΚΙΝΗΣΗ διάβασα σήμερα 5 Μαρτίου 2025, μια επιστολή σταλμένη από την Αθήνα και γραμμένη με το χέρι της συζύγου του Ποιητή, Δοκιμιογράφου, Επιθεωρητή φιλολογικών μαθημάτων και πρώτου μου φιλόλογου στο Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμοχώστου, του αείμνηστου και αγαπημένου καθηγητή μας, Κυριάκου Πλησή. Αν έγραψα ένα καλό μυθιστόρημα σίγουρα οφείλεται και σ'αυτόν, που μου έδειξε τον δρόμο.

Την κυρία ΙΩΑΝΝΑ ΠΛΗΣΗ, που αγάπησε κι αυτή τον τόπο μας, την γνώρισα πριν δέκα περίπου χρόνια, στην παρουσίαση της συλλογής μου "Διθαλάσσου", στο Σπίτι της Κύπρου. Είχε διαβάσει παλαιότερα τα πρώτα μου διηγήματα και με τίμησε με την παρουσία της. Τώρα συνάντησε το μυθιστόρημά μου. 

Κυρία Ιωάννα μου, με συγκινήσατε πολύ με την επιστολή σας. Παίρνω δύναμη για να μπορέσω να συνεχίσω να γράφω.

Αγαπητέ Νίκο,

από τότε που διάβαζα τα διηγήματά σου είχα χαρεί για την αφηγηματική σου ικανότητα και τα είχα απολαύσει. Τώρα με εντυπωσίασε το πρώτο σου ιστορικό μυθιστόρημα. Έφερες μπροστά μου έναν κόσμο που δεν ήξερα σε τόπους πολύ γνωστούς. Μεταφέροντάς μας στη μακρινή εποχή των πρώτων χρόνων της αγγλοκρατίας στην Κύπρο ζωντανεύουν ο άγγλος διοικητής Γιαγκ κι οι Έλληνες κάτοικοι των χωριών και της Αμμοχώστου, μοναδικά πρόσωπα, με τα πάθη και τα παθήματά τους. Δίνεις την ατμόσφαιρα της εποχής, τις δύο πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα με εξαιρετικό τρόπο.

Έκανες πολύ καλά που έψαξες τις ρίζες σου και πέρα από την αγάπη σου για τον τόπο σου μετάδωσες και σε μας τους αναγνώστες την έγνοια για τους άλλους, φίλους και ξένους, που είχε ο Παπαγιάννης. Έδεσες άριστα την ιστορία με την πραγματική ζωή των ηρώων.

Σε ευχαριστώ που είχα την ευκαιρία να ξεκαθαρίσω τι έγινε με τους δύο Κυρίλλους, ποιος ήταν ο ρόλος της εκκλησίας. Με την παραστατική αφήγηση του ταξιδιού στην Αμερική του παππού σου Νικόλα και την εργασία του εκεί έδειξες το μεταναστευτικό ρεύμα που κυριαρχούσε.

Και οι πληροφορίες για τον Ευάγγελο Λουίζου είναι πολύτιμες για μένα. Ας μην πολυλογήσω ανατρέχοντας σε σελίδες του βιβλίου, αναφερόμενη σε ανομβρίες, επιδημίες και άλλα δεινά. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι πρόκειται για ένα αξιόλογο βιβλίο και να σε συγχαρώ. Περιμένουμε τη συνέχεια κι ας έχεις δώσει αρκετά πεζά σχετικά με το θέμα και ποιήματα θαυμάσια.

Να είσαι καλά, Νίκο και να γράφεις για πολλά-πολλά χρόνια όπως εσύ το θέλεις∙ ε, και να ζωγραφίζεις.

Με πολλή εκτίμηση κι αγάπη

Ιωάννα Πλησή

ΨΗΦΙΔΕΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΖΩΗΣ

 

Ρήσου Χαρίση: 

Κυριάκος Χαραλαμπίδης
Ψηφίδες Ποίησης και Ζωής

[Από το ιστολόγιό μου ΝΑ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ]

Εν αρχή ο Θεός εποίησεν ένα χαμόγελο. Με αυτό το μότο στα ποιήματα της Πρώτης Πηγής του θέλησε ο εικοσάχρονος φοιτητής της φιλολογίας Κυριάκος Χαραλαμπίδης να ξεκινήσει τη συλλογή του το 1961 και να την κλείσει με αυτό: Πότε λοιπόν θα σωπάσω; Πότε θα γίνω ένα ποίημα;

Αυτά τα δύο αποφθέγματα, χρησιμοποίησε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, έξη δεκαετίες μετά, ένας άλλος ποιητής, ο Ρήσος Χαρίσης για το δικό του βιβλίο / λεύκωμα, το οποίο συνέθεσε με Ψηφίδες Ποίησης και Ζωής, για να μας γνωρίσει την προσωπικότητα του πολύευκτου Ποιητή, Δοκιμιογράφου και Μεταφραστή Κυριάκου Χαραλαμπίδη, να μας γνωρίσει, κυρίως, πώς βλέπει τον κόσμο και πώς οι ειδικοί και οι μη ειδικοί βλέπουν τον ίδιο. Και ποιος μπορούσε να μας τον γνωρίσει καλύτερα εκτός από τον γιο του;

Για τον σχεδιασμό και την καλλιτεχνική επιμέλεια της έκδοσης θα πω μόνο πως οι διαστάσεις του βιβλίου είναι 23x30 εκ. και ότι χρησιμοποιήθηκε καλής ποιότητας χαρτί πέραν των 120 gr. Θα ήταν παράλειψη όμως να μην σημειωθεί ότι σε τούτο το λεύκωμα υπάρχει και κάτι ξεχωριστό αλλά είναι κρυμμένο: ο αναγνώστης μπορεί ν’ ακούει τη φωνή του ποιητή ν’ απαγγέλλει με τον ξεχωριστό τρόπο του σαράντα από τα πιο εκλεκτά του ποιήματα, που τα πιο πολλά από αυτά περιέχονται στο λεύκωμα. Και αυτό γίνεται μέσω της εφαρμογής soundcloud, που οι πλείστοι έχουμε στα κινητά μας τηλέφωνα, πληκτρολογώντας τον τίτλο του ποιήματος ή χρησιμοποιώντας τη γνωστή εφαρμογή QR code.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή: το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται, όπως είναι φυσικό, στα βιογραφικά στοιχεία του ποιητή και έχει σημασία πού έζησε ποιοι ήταν οι δάσκαλοί του, ποιοι τον επηρέασαν, ποιες οι σπουδές του και γενικά η πορεία που ακολούθησε μέχρι σήμερα. Ακόμα και η καταγωγή του και το γεγονός ότι ο πατέρας του ήταν από τους πρώτους εθελοντές του Παγκοσμίου Πολέμου έχει σημασία γιατί γνωρίζοντας αυτά μπορούμε να προσεγγίσουμε την ποίησή του ευκολότερα. Αυτό είναι το ζητούμενο: να γνωρίσουμε τον Ποιητή Κυριάκο Χαραλαμπίδη, ο οποίος κατόρθωσε ν’ ανέβη στα πιο ψηλά σκαλοπάτια τής Ποίησης, να πολυβραβευτεί και να τιμάται όχι μόνον στον τόπο του αλλά και στην άλλη του πατρίδα, ως πανελλήνιος που είναι, και αλλού ακόμα, όπου μιλιέται ή τιμάται η πανέμορφη γλώσσα που του δόθηκε. Το κεφάλαιο κλείνει με πολλές οικογενειακές φωτογραφίες.

Για την ποίηση του Κυριάκου Χαραλαμπίδη έγραψαν τόσοι πολλοί, που για να γίνει αντιληπτό το πλήθος τους είναι καλύτερα να σκεφτόμαστε ποιοι δεν έγραψαν, αλλά και τούτο είναι δύσκολο γιατί φυλλομετρώντας τις σελίδες που αναφέρονται στο θέμα αυτό και βλέποντας τις μονογραφίες, τα αφιερώματα των περιοδικών και τις άπειρες εκδηλώσεις, συνέδρια και ημερίδες για τον ποιητή, τότε πραγματικά δυσκολεύεται κάποιος να βρεί αν κάποιος δεν έχει γράψει ή μιλήσει ακόμα. Σε τούτο το κείμενο θα περιοριστώ μόνο στην αναφορά του Γιώργου Π. Σαββίδη, που έγινε στο αθηναϊκό Βήμα πριν από μισόν αιώνα: «Λογικά η Κύπρος απομένει ο μόνος εξωελλαδικός χώρος από τον οποίο πια μπορούμε να προσδοκούμε μιαν άμεση ανανέωση της ποιητικής μας...». Και τούτο το κεφάλαιο κλείνει με φωτογραφίες από το αρχείο του ποιητή από συνέδρια μαζί με ομότεχνούς του, κριτικούς και γενικά ανθρώπους του πολιτισμού.

Οι επόμενες εκατό σελίδες, ίσως, είναι οι πιο σημαντικές σελίδες αυτού του λευκώματος, γιατί ο λόγος δίνεται στον ποιητή. Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης είναι ένας από τους πιο σπουδαίους δοκιμιογράφους. Όσοι έχουν γνωρίσει το δίτομο έργο του Ολισθηρός Ιστός και το πιο πρόσφατο Εν δορί κεκλιμένος στα οποία συγκέντρωσε τα δοκίμια, τις μελέτες, τα άρθρα και τις συνεντεύξεις του, πολύ εύκολα θα το διαπιστώσει. Είχα την τύχη να ψελλίσω κι εγώ λίγα λόγια σ’ ένα αφιέρωμα περιοδικού για τον ποιητή. Σχολίασα τον τίτλο του βιβλίου Εν δορί κεκλιμένος. Η πρώτη και η καταληκτική παράγραφος εκείνου του κειμένου μου είναι αυτά που θα ήθελα να πω για τούτες τις εκατό σελίδες του λευκώματος:

Ένα πρωτόγονο ανθρωποειδές, πριν από μερικά εκατομμύρια χρόνια, στην καθημερινή του περιδιάβαση για αναζήτηση τροφής, παρατηρούσε τα κοχύλια, τα όστρακα και κάθε τι που είχε παράξενο σχήμα, ιδιάζουσα επιφάνεια και πρωτόγνωρο χρώμα. Τα έπαιρνε στο χέρι του, τα μελετούσε με μεγάλη περιέργεια και κάποτε τα κουβαλούσε στη σπηλιά του. Κάθε μέρα τα περιεργαζόταν, άπλωνε τα χέρια δείχνοντάς τα στους αδιάφορους συγκατοίκους του, μα κάποια μέρα, μετά από πολύν καιρό, τα έβαλε στη σειρά και με πολλές προσπάθειες βρήκε τρόπο και τα κρέμασε στον λαιμό του. Τότε μια παράξενη χαρά τον πλημμύρισε. Ένα ψέλλισμα ευχαρίστησης βγήκε από τα σωθικά του, καθώς στα χείλη του χαρασσόταν ένα χαμόγελο[1]. Κάτι είχε αλλάξει: από τροφοσυλλέκτης κι ύστερα κυνηγός έγινε και κυνηγός της ομορφιάς. Έγινε άνθρωπος και τότε... κάθε πράγμα, κάθε σχήμα, κάθε χρώμα απόκτησε πια το όνομά[2] του. Και από τότε, κονταροχτυπιέται όχι μόνο για την εξασφάλιση της τροφής του, αλλά κονταροχτυπιέται και με τον ίδιο τον εαυτό του ακόμα∙ κονταροχτυπιέται για την ομορφιά...

    ...έτσι κι ο ποιητής: όπως τον άνθρωπο που έβαλε σε τάξη τις χάντρες και πέρασε στον λαιμό του το περιδέραιό του, έτσι κι αυτός βάζει σε τάξη τις δικές του χάντρες∙ δεν αφήνει ψίχουλο να πέσει κάτω. Κι αυτά τα ψίχουλα, οι λέξεις δηλαδή, τοποθετούνται με μαεστρία στη θέση που επιλέγει και τα μετατρέπει σε πετράδια, που λάμπουν πια σε περίτεχνα κοσμήματα∙ τα κοσμήματα του Λόγου. Το σύνολό τους αποτελεί τον αμητό της σοφίας όχι μόνο της δικής του, αλλά και της σοφίας, γενικότερα, του ανθρώπου, από την εποχή της εξανθρώπισής του. Το δικό του δόρυ δεν είναι από το ξύλο της εύκαμπτης μελίας αλλά από διαλεχτές λέξεις, τοποθετημένες με τέτοιον τρόπο στη σειρά ώστε να σημαίνουν βαθύτερα νοήματα, να τις οδηγεί πιο πέρα∙ το δικό του δόρυ είναι το σώμα του Λόγου του. Μιλώ, βέβαια, για τον ποιητή μας, τον Κυριάκο Χαραλαμπίδη, τον κεκλιμένο στο δόρυ του, στο δόρυ που τόσοι και τόσοι επαΐοντες μίλησαν με θαυμασμό. Τον ευχαριστούμε, που μοιράζεται μαζί μας το δυνατό κρασί του, ακολουθώντας τη λόγια παράδοση αιώνων, που φτάνει μέχρι τον Όμηρο, που όντας τυφλός, είναι κι αυτός εν δορί κεκλιμένος.∙

Ένα πολύ χρήσιμο χρονολόγιο παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου, που ξεκινά από τη χρονιά γέννησης του Κυριάκου Χαραλαμπίδη μέχρι και το 2024, χρονιά έκδοσης του Λευκώματος. Πιστεύω πως το χρονολόγιο θα ήταν ακόμα πιο χρήσιμο αν παράλληλα με τα γεγονότα από τη ζωή και τη δημιουργία του δίδονταν πληροφορίες για γεγονότα από τη ζωή και την πνευματική κίνηση στην Κύπρο, την Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο. Το χρονολόγιο δίδεται και μεταφρασμένο στα αγγλικά, καθώς και μια επιλογή είκοσι πέντε ποιημάτων από διάφορες συλλογές.

Αξίζουν συγχαρητήρια στον Ρήσο Χαρίση για την εργασία του αλλά και στους άλλους συντελεστές της μνημειώδους αυτής έκδοσης, το ζεύγος Πέτρο και Αυγή Παπαπέτρου και τον Στέλιο Γιωργαλλίδη της χορηγού Κεντρικής Ασφαλιστικής.

Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης δεν γνωρίζω αν έγινε, τελικά, ένα ποίημα. Εκείνο που γνωρίζω είναι ότι δεν έχει σωπάσει ποτέ και ζει μέσα στην Ποίηση!

5 Μαρτίου 2025

 ----------σημειώσεις----------    

[1] Ο Κυρ. Χαραλαμπίδης, στην πρώτη του ποιητική συλλογή, Πρώτη Πηγή, 1961, προτάσσει στα ποιήματα: «εν αρχή ο Θεός εποίησεν ένα χαμόγελο».

[2] Γιώργος Σεφέρης, Δοκιμές, Ίκαρος, Δ΄ έκδοση, σελ. 139: Στερνός σκοπός του ποιητή δεν είναι να περιγράφει τα πράγματα αλλά να τα δημιουργεί ονομάζοντάς τα∙ είναι νομίζω και η πιο μεγάλη χαρά του.

--------------------

Είχα την τύχη να φιλοτεχνήσω το δίπλωμα της βράβευσής του για τη συλλογή του ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΟΥΣΑ

ΑΝΘΙΣΜΕΝΕΣ ΑΜΥΓΔΑΛΙΕΣ ΣΤΟΝ ΜΑΧΑΙΡΑ

ΑΝΘΙΣΜΕΝΕΣ ΑΜΥΓΔΑΛΙΕΣ ΣΤΟΝ ΜΑΧΑΙΡΑ
[Λεπτομέρεια από τον πίνακα του Γ. Πολ. Γεωργίου, "Ες αεί", εμπνευσμένο από τη θυσία του Γρηγόρη Αυξεντίου, στις 3 του Μάρτη το 1957].

Κυριάκου Χαραλαμπίδη

ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ

(Σημείωση τοῦ ποιητῆ: Τίτλος: Τὸ χρυσὸ κλειδὶ τῆς Λευκωσίας. Τὸ πρόσφερε ὁ Δήμαρχος τῆς πόλης στὴ Βασίλισσα τῆς Ἀγγλίας, ὅταν ἐπισκέφθηκε τὴν Κύπρο στὸ πλαίσιο τῆς Διάσκεψης Κορυφῆς τῆς Κοινοπολιτείας (21-25.10.1993). Ἡ ἐπίδοση τοῦ κλειδιοῦ στὴ «βασίλισσα τῆς ἀγχόνης», ὅπως χαρακτηριστικὰ τὴν ἀποκάλεσαν, ξύπνησε μνῆμες ὀδυνηρές, προκάλεσε διαμαρτυρίες καὶ ζωηρὲς συζητήσεις).

Οἱ φρόνιμοι κι οἱ νούσιμοι μᾶς λέγανε: Φιλᾶτε 

χέρι ξερὸ οἱ ἀδύναμοι∙ δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶτε 

πὼς χρεία εἶναι νὰ σκύβουμε, νὰ κρύβουμε τὴ σκέψη 

καὶ στὴν τρανὴ Βασίλισσα νὰ δίνουμε κλειδί. 

Τί σημασία ἔχει ποὺ ἡ Regina 

δὲν ἔστεργε στὰ νιᾶτα της μιὰ στάλα χάρη 

σὲ φλογεροὺς ἀγωνιστές; φούρκιζε τὴν ψυχή τους. 

Σάμπως κι ὅταν ὑπέγραφε γνώριζε κὰν γραφή; 

Ἄλλοι σπουδάζανε γι' αὐτήν, ἄλλοι γι' αὐτὴν νοιαζόντανε, 

λουζόντανε, κοιμόντανε, σμίγανε τοὺς ἀντράδες, 

σὲ πόλεμο πηγαίνανε καὶ φυσικὴν ἀνάγκη. 

Ὅλοι γι' αὐτὴν ὑποταγήν, γιὰ λόγου της ξοδεύονταν. 

Ἔτσι λοιπὸν ἀνοίγοντας ὁ γελωτοποιός της 

τὴν τρομερὴ δεφτέρα του, τὴν Γκίνες καλουμένη, 

διαβάζει αὐτά: Ἡ θεόπεμπτη (περίχυτος ἰσχύος) 

κατήντησε, ὡς βασίλισσα τῆς Ἰγγλετέρας, νὰ εἶναι 

ἡ πλουσιότερη στὴ γῆ θνητή ‒μπὰ σὲ καλό της! 

Δὲν τὴν ἀρκοῦσε ποὺ ἤτανε μὲ νύφες καὶ μ' ἐγγόνια 

ἤθελε καὶ χρυσᾶ κλειδιὰ μὲς στὰ κλουβιά της. 

Καὶ πῶς ἀλλιῶς θ' ἀνέδιδε ὀσμὴν τῆς βασιλείας; 

Πῶς νὰ φουσκώσει τὸ ψωμὶ τῆς Κοινοπολιτείας; 

Βρῆκε τὴ λύση ἡ καψερὴ∙ ἔφαγε τὸ φεγγάρι 

καὶ πέταξε τὰ φλούδια του στὴ θάλασσα τῆς Κύπρου. 

Σκίζει τὸν κόρφο της γοργά, ἀπόδειξη νὰ λάβει: 

Χρυσὸ κλειδὶ ν' ἀναδυθεῖ στὴ θέση του κυμάτου 

νὰ πάρει χρῶμα κι ἄρωμα ὁλόγιομου αἱμάτου 

νὰ στάζουν χάρες καὶ χαρὲς τὰ χείλια καὶ τὰ στήθια 

τῆς τρομερῆς λευκῆς θεᾶς τοῦ σκοταδιοῦ. 

Μὴ γελαστεῖτε, ἁπλοϊκοὶ νησιῶτες τοῦ προβάτου, 

νὰ δῶστε χάλκινο κλειδὶ καὶ μᾶλλον σκουριασμένο. 

Μὴ σᾶς ξεμοναχιάσουνε καὶ σᾶς συμπαρασύρουν 

μισὸ νὰ δώσετε κλειδὶ μιᾶς πόλης μοιρασμένης. 

Ὀργὴ καὶ πάθη, τραύματα παρωχημένα κι ἄλλα 

πολλὰ καὶ σειρηνοειδῆ τραγούδια τῆς ψυχῆς σας 

νεκρῶστε τα πρὶν εἶναι ἀργά, πρὶν ἐγκιβωτισθεῖτε. 

Ἐμεῖς σοφὰ ὁμιλήσαμε∙ ἡ ἐκλογὴ δική σας. 

Τ’ ἄκουσε ὁ κλειδοκράτορας τῶν Οὐρανῶν ὁ Πέτρος 

καὶ σιγανομουρμούρισε ἕνα χαλκὸ τραγούδι: 

Φεγγάρι ἐδῶ, φεγγάρι ἐκεῖ, «νάσος τὰς Ἀφροδίτας», 

πόσο μακραίνουν τὰ μαλλιὰ σὰν κλίμακα Ἰωάννου! 

Πόσο μ' ἀγγίζει τὸ φιλὶ στὴν ταπεινὴ καρδιά μου, 

κι ἂν πέφτει σκύβω πιάνω το νά 'ρθῶ στὰ σύγκαλά μου. 

Ὀκτώβρης 1993 

[Κ. Χ., "Μεθιστορία", ΑΓΡΑ 1995, σελ. 109]

 

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ 57 ΑΔΙΚΟΧΑΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ

Η μικρή συμβολή μου στη μνήμη

των 57 αδικοχαμένων των Τεμπών

ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΕΝΑ ΜΝΗΜΕΙΟ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

 

 

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΑΥΞΕΝΤΙΟΥ

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΑΥΞΕΝΤΙΟΥ 

γεννιέται σαν σήμερα 

22 Φεβρουαρίου 1928

Η ΣΚΗΤΗ

α΄

Στο βάθος τα βουνά του Μαχαιρά

Μέσα σε σύννεφα πυκνά

Κρύβουν τον ήλιο∙ καταχνιά!

Μα οι αχτίδες

Βρίσκουν διέξοδο σε δέσμες

Και στη δροσιά του δειλινού

Το πράσινο χορτάρι αναπνέει.

Εμείς, οι γραφικοί περιπατητές

Σχολιάζουμε την επιφάνεια του τοπίου

Χωρίς ν’ ακούμε του χειμάρρου τη βοή

Που ρέει κάτω απ’ τον φλοιό

Χωρίς να αισθανόμαστε τον ρυθμό του

Που σε λίγο θα ξεσπάσει σε μαβί.

Είναι οι μυροφόρες, βέβαια

Οι μυροφόρες που ενδύουν το σώμα τους

Βιαστικά που ενδύουν το γυμνό τους σώμα

Καθώς η μεγάλη μέρα πλησιάζει.

β΄

στην απόκρημνη πλαγιά του βουνού ♦ μια σκήτη μυστική στη γη έχω σκάψει ♦ είναι από πέτρα σκληρή ♦ και μέσα σ’ αυτή του βουνού τη σπηλιά ♦ κλαίω, γελώ, τραγουδώ, σιωπώ ♦ για τον τόπο μου ονειρεύομαι κι ακούω τ’ αηδόνι.

της ανοιξιάτικης μέρας το φως καταυγάζει τον σπήλιο ♦ μου φωνάζουν, βγες έξω απ’ το ψέμα και το μαύρο σκοτάδι ♦ βγες έξω στο φως, στην αλήθεια ♦ μα δεν ξέρουν πως το φως είναι εδώ ♦ κι έξω είναι το πηχτό, το αιώνιο δικό τους σκοτάδι ♦ μέσα μου φουντώνει για λευτεριά ένας πόθος ♦ ο εχθρός δεν με σκιάζει, παρά μόνο οι προδότες ♦ μα, νά τους έφτασαν κιόλας τριγύρω στη σκήτη κουρδισμένοι οπλισμένοι στρατιώτες ♦ γνωρίζουν ποιος είμαι ♦ και τα πάντα θα κάνουν να κερδίσουν τη μάχη που σε λίγο θ’ αρχίσει.

ο αρχηγός στους εξήντα ουρλιάζει ♦ κι έναν λεβέντη όπως είπε διαλέγει ♦ με σαφείς εντολές τη ζωή να μου πάρει ♦ μα πριν Προλάβει μια σκέψη να κάνει ♦ η ζωή η δική του τελειώνει ♦ λίγα μέτρα μακριά από του φούρνου τη λάβρα.

και τότε των άνανδρων φτάνει η ώρα ♦ οι δειλοί στον απολέμητο σπήλιο ρίχνουν βενζίνη ♦ καίνε το σώμα μέσα σε λίγα λεπτά ♦ καίνε μονάχα το σώμα ♦ κι έναν μικρό τρυπομάζη – δίπλα στη σκήτη, που είχε φτιάξει τη δική του φωλιά ♦ όμως την ψυχή δεν μπορούν να την κάψουν ♦ την ιστορία αυτή στους αιώνες θα λέει ο πατέρας στον γιο κι ο παππούς στο εγγόνι.

με την παλάμη το σημάδι μου αφήνω ♦ στην πέτρα μου αφήνω ♦ ένα κόκκινο σημάδι από αίμα.

[Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ, Πικρόλιθος, σημειώσεις σχεδίας, Κάρβας 2014]

Ο ΠΑΥΛΟΣ Κ. ΠΑΥΛΟΥ ΓΡΑΦΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΟΤΑΝ ΣΩΠΑΣΑΝ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ"

ΠΑΥΛΟΣ Κ. ΠΑΥΛΟΥ

Το ιστορικό μυθιστόρημα 

του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ

ΟΤΑΝ ΣΩΠΑΣΑΝ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ

[Σήμερα 2 του Φλεβάρη 2025, στην εφημερίδα "ο Φιλελεύθερος", ελεύθερα, σ.59]

Ο δημοσιογράφος, συγγραφέας και ποιητής ΠΑΥΛΟΣ Κ. ΠΑΥΛΟΥ συναντά το ιστορικό μυθιστόρημά μου.

Στην ξεχασμένη Κύπρο του χθες, τέλη του 19ου αρχές του 20ού αιώνα, όταν οι Άγγλοι αποικιοκράτες διαδέχθηκαν τους Οθωμανούς στο νησί μας και ο ταλαιπωρημένος λαός ανάσανε κάπως ελπίζοντας σε καλύτερες μέρες, μάς ταξιδεύει με τη λογοτεχνική γραφή και τη μαστορική του αφήγηση ο Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ, με το μυθιστόρημά του «Όταν σωπάσαν τα πουλιά», πρώτο στη μακρά, γόνιμη παρουσία του στην πνευματική δημιουργία, με διηγήματα (Κρατικό Βραβείο 2003), ποίηση, βιβλιογραφίες, εργογραφίες, μεταφράσεις, δοκίμια, χρονογραφήματα).

Πρόκειται για ένα σύγχρονο ιστορικό μυθιστόρημα που ως μορφή λογοτεχνικής δημιουργίας ανθεί τα τελευταία χρόνια. Πέραν του λογοτεχνικού ταλέντου, το είδος αυτό απαιτεί ενδελεχή έρευνα, μελέτη αρχείων, συλλογή πληροφοριών από μαρτυρίες, κοινωνική και οικογενειακή παράδοση, προσωπική γνώση και μνήμη. Δηλώνω προσωπικά μεγάλη προτίμηση στο λογοτεχνικό ιστορικό μυθιστόρημα, όπως το γνώρισα από σειρά βιβλίων των διακεκριμένων λογοτεχνών Ρέας Γαλανάκη («Ο αιώνας των Λαβυρίνθων», «Αμίλητα, βαθιά νερά»), Νίκου Θέμελη («Ανατροπή», «Αναζήτηση», «Αναλαμπή») και Γιάννη Καλπούζου («Ιμαρέτ»,«Εράν», «Ουρανόπετρα»).

Σ’ αυτήν την κατηγορία κατατάσσεται επαξίως ο Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ, με το υπό αναφορά μυθιστόρημά του. Όπως ομολογεί ο ίδιος στο πολύ χρήσιμο «Επιμύθιον» τού βιβλίου του, «καθώς σε μια γωνιά του σκληρού δίσκου του μυαλού μου μαζεύτηκαν πληροφορίες δεκαετιών, άρχισα να συγκεντρώνω περισσότερες πληροφορίες από εφημερίδες της εποχής, με στόχο να μάθω όλη την ιστορία και αν ήταν δυνατό να γράψω ένα μυθιστόρημα που θα συνδύαζε την ιστορική αλήθεια εμβολιασμένη με την οικογενειακή προφορική παράδοση, αντί άλλης μυθοπλασίας».

Κάτι που πετυχαίνει απόλυτα, με ένα συνθετικό αφήγημα που συνιστά πατριδογνωσία (κι ας μην παρεξηγείται ο όρος), αυτογνωσία, αναβίωση τόπων, ονομάτων, συνηθειών, ύφους και ήθους των παππούδων και προπαππούδων μας, σε μια Κύπρο παραμελημένη, με ένα λαό που, ύστερα από αιώνων ανελεύθερου βίου κάτω από ξένους κατακτητές, αναζητεί και ονειρεύεται καλύτερες μέρες. Αφήγημα που έχει και χαρακτήρα προσωπικό και εξομολογητικό για τον συγγραφέα, καθώς πολλά από τα πρόσωπα που εμφανίζονται στις 250 τόσες σελίδες του ανήκουν στο οικογενειακό του δέντρο. Ομολογεί: «Βρέθηκα μπροστά σε διπλές και τριπλές οικογενειακές τραγωδίες, που για πρώτη φορά γνώριζα και με συγκλόνιζαν. Τα γεγονότα, τελικά, που περιγράφονται στο μυθιστόρημα είναι τόσα πολλά, ώστε η δική μου μυθοπλασία περιορίστηκε μόνο στις περιγραφές για τη σύνδεση των πραγματικών γεγονότων μεταξύ τους. Κρατήθηκαν τα πραγματικά ονόματα των προσώπων, εκτός από το όνομα της Αρκοντούς, του παράνομου έρωτα του Παπαγιάννη, και κάποιες περιπτώσεις όπου δεν διασώθηκαν τα ονόματα».

Στέκομαι στην ερωτική αυτή σχέση του ιερωμένου, ο οποίος έχασε την όμορφη σύζυγό του Ρουμπίνη που υπεραγαπούσε, μετά που γέννησε το πρώτο τους παιδί, για να αναδείξω μιαν άλλη αρετή, κατά τη γνώμη μου, του βιβλίου, που αφορά στη διακριτικότητα με την οποία ο συγγραφέας την περιγράφει, γεγονός που φανερώνει σεβασμό και κατανόηση προς τον τραγικό ήρωά του. Αυτό θα εκφραστεί πότε με τρεις απλές τελείες και πότε με περίτεχνη, εκλεπτυσμένη περιγραφή: «Του φάνηκε τόσο γλυκιά και όμορφη στο αμυδρό φως του λυχναριού. Στη μύτη του ήρθε η έντονη μυρωδιά της κάνναβης, ακούμπησε το λυχνάρι στο βαρέλι κι όπως ήτανε οι δυο τους γονατισμένοι την αγκάλιασε κι έγειραν επάνω στις καναβίτσες, που ήταν στρωμένες δίπλα τους. Αχ! αυτές οι καινούργιες καναβίτσες είχαν ένα πολύ ηδονικό βαρύ άρωμα, που τους έφερε ζάλη…».

Οι Εγγλέζοι φτάνουν στο νησί

Το κουβάρι της συναρπαστικής αφήγησης αρχίζει να ξετυλίγεται στο 1879, ένα μόλις χρόνο μετά την άφιξη των νέων αφεντάδων της Κύπρου, και ο Θοδωρής θα σχολιάσει με σιγουριά στον Παπαγιάννη, κυρίαρχη μορφή του μυθιστορήματος, πως «τώρα που ήρταν οι Εγγλέζοι θα αλλάξουν τα πράματα, δείχνουν ενδιαφέρον. Είναι πολιτισμένοι και θα μας ακούσουν. Οι Τούρκοι δεν γνοιάζονταν για τέτοια θέματα, τρακόσια χρόνια δεν έκαναν τίποτε». Καθώς εξελίσσεται η πλοκή, θα κινηθούμε σε χώρους της κατεχόμενης Κύπρου, τους οποίους ο συγγραφέας γνωρίζει πολύ καλά, τα Βασιλικά (Βασίλι, χωριό καταγωγής του) δίπλα στην Παναγία την Κανακαριά, Λεονάρισσο, Βουκολίδα, στο Μπογάζι και το Τρίκωμο (το μεγαλοχώρι για τη μεγάλη δίκη που αποκαλύπτει πολλά), Γιαλούσα, Ριζοκάρπασο κι όλη την Καρπασία ώς το μοναστήρι τ’ Αποστόλου Αντρέα. Και φυσικά το Βαρώσι. Μέσα από τις ασχολίες των ηρώων, ανθρώπων δεμένων με την πλούσια σε ιστορία γη και τα ζώα τους, θα ξανακούσουμε το τακ τακ τ’ αλακατιού, καθώς το μουλάρι με τις μεγάλες πέτσινες παρωπίδες το γυρίζει για να βγάλει νερό από τον λάκκο. Θα σεργιανίσουμε στα πανηγύρια με τους πραματευτάδες και στο ζωοπάζαρο. Θα ακούσουμε ξεχασμένα ονόματα γεωργικών εργαλείων και αντικειμένων του σπιτιού, τα ζίβανα και τα καζάνια που έβγαζαν την απαραίτητη ρατζή. Το καματερό για το μετάξι, το δουλάππι και τον αργαλειό. Όλη η χαμένη στο βάθος του χρόνου Κύπρος περνά κινηματογραφικά από τις σελίδες του βιβλίου.\

Ο συγγραφέας κατέχει την τέχνη της αφήγησης, απαραίτητο στοιχείο για κάθε μυθιστόρημα, η πλοκή εξελίσσεται κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Η γλώσσα του, χωρίς περιττά φτιασίδια, πλούσια, ζωντανή. Στοιχείο αξιοπρόσεκτο και η χρήση της καθαρεύουσας εκεί που πρέπει. Με κεντρικό πρόσωπο τον Παπαγιάννη, προσωπικότητα ηγετική και πληθωρική, μπροστάρη για να κτιστεί στο χωριό εκκλησία και σχολείο, που ήξερε κόσμο, που περνούσε ο λόγος του και «καθάριζε» για πολλούς. Που ύψωνε ανάστημα στους Τούρκους, οι οποίοι δεν ήθελαν να καταλάβουν πως η κυριαρχία τους τέλειωσε. Που είχε δική του γνώμη και άποψη, για την οποία πλήρωσε ακριβά, καθώς αποκλήθηκε προδότης της πατρίδας και Ιούδας Ισκαριώτης. Όλα αυτά, όταν με την αγγλική διοίκηση παρουσιάστηκαν τα πρώτα δειλά ψήγματα πολιτικής εκπροσώπησης στο Νομοθετικό Συμβούλιο, ή στις αρχιεπισκοπικές εκλογές, εμφανίστηκαν και οι γνωστές παθογένειες της φυλής, ίντριγκες και ραδιουργίες, μίσος και διχόνοια, απειλές, απροκάλυπτοι εκβιασμοί, εκδίκηση. Κοντά σ’ αυτά, σε χαμηλούς ομολογουμένως τόνους, υφέρπει και εκδηλώνεται ο πόθος για εθνική ολοκλήρωση, συμπυκνωμένος στη λέξη Ένωση.

Η ιστορία εξελίσσεται χρονικά ώς τις αρχές του 1922, αφού ολοκληρώνεται ένας κύκλος ζωής, με γάμους, γεννητούρια και θανάτους, ξενιτεμούς για καλύτερη ζωή, χαρές και λύπες, σε μια περιρρέουσα αλλοτινής εποχής. Προζύμι έτοιμο, θεωρώ, για μια τηλεοπτική μίνι σειρά εποχής. Στη σημαδιακή χρονιά του 1922, η Ιστορική αφήγηση κάνει απλώς μια στάση, καθώς ο συγγραφέας προαναγγέλλει πως: «Μετά τον θάνατο των δύο προγόνων μου η ζωή δεν σταμάτησε φυσικά. Από τότε έχουν συμβεί συνταρακτικά πράγματα στην οικογένεια, στην πατρίδα: Τα Οκτωβριανά, η Διασκεπτική Συνέλευση, ο απελευθερωτικός αγώνας του ΄55 και η βάρβαρη τουρκική εισβολή στο νησί. Τα γεγονότα όμως αυτά αποτελούν το θέμα ενός άλλου βιβλίου, που άρχισε να σχηματίζεται στο μυαλό μου, αν και μερικά από αυτά, κυρίως όσα αναφέρονται στην εισβολή, έχουν περάσει ήδη στα εκδομένα διηγήματα και την ποίησή μου».

«Όταν σωπάσαν τα πουλιά». Αποκτήστε το, διαβάστε το, γιατί αξίζει.

 

Ο ΚΩΣΤΑΣ ΣΕΡΕΖΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΟΤΑΝ ΣΩΠΑΣΑΝ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ"

Πήρα το πιο κάτω σχόλιο από τον Κώστα Σερέζη από την Αθήνα. Δεν έχει τη μορφή και το χαρακτήρα άρθρου με σκοπό να δημοσιευτεί, όπως εκ πρώτης όψεως φαίνεται, μια και είναι γραμμένο σε ουδέτερο ύφος. Προοριζόταν για μένα και για μερικούς κοινούς φίλους, όπως μου έγραψε, γι’ αυτό και περιέχει πολλά προσωπικά στοιχεία που έχουν σχέση με την κατάσταση της υγείας του αυτή την εποχή. Μου άρεσε η προσέγγισή του στο βιβλίο μου και παρά τα προσωπικά στοιχεία που περιλαμβάνει ζήτησα την άδειά του να το αναρτήσω εδώ, αφαιρώντας ό,τι δεν θα ήθελε να δημοσιοποιηθεί. Μου απάντησε ότι τίποτε δεν τον ενοχλεί και ανέφερε τη γνωστή φράση του Ισοκράτη “κοινή γαρ η τύχη…”. Στο δε εισαγωγικό του σημείωμα με το οποίο συνόδευσε το σχόλιο που μου έστειλε, ανέφερε, μεταξύ άλλων: Σου το γράφω για να σου τονίσω ότι έχω αποσυντονιστεί πλήρως, και υπ’ αυτές τις συνθήκες έγινε η ανάγνωση του βιβλίου σου και το σχόλιό μου. 

"Όταν σωπάσαν τα πουλιά"
 μυθιστόρημα του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ

Στιγμιαίες εντυπώσεις

του Κώστα Σερέζη, σε τόνο προσωπικό.

Η πρώτη εντύπωση όπως την αποκόμισα κάτω από ιδιαίτερες προσωπικές συνθήκες θεωρώ ότι είναι ενδεικτική της δύναμης που περικλείει αυτό το μυθιστόρημα.

Υπό το βάρος, λοιπόν, κάποιων προβλημάτων τα οποία μάλλον ψυχολογικά επιδρούν στον εαυτό μου, βρέθηκα κάποια ώρα ενός πρωινού να μην έχω τι να κάνω, όσο κι αν αυτό, ακόμη και σε μένα, ακούγεται περίεργα. Μερικά από τα στοιχεία που με έφεραν σ’ αυτή την κατάσταση ήταν ο πόνος από την ισχιαλγία που μου προέκυψε τον τελευταίο καιρό, το γεγονός ότι ήμουν μακριά από τον υπολογιστή μου, όπου υπήρχαν οι απαρχές κάποιων κειμένων στα οποία η εκκρεμότητα για την ολοκλήρωσή τους ήταν ένα καρφί επείγουσας αναμονής, όπως σε αναστολή είχε τεθεί και η παντός είδους ενημέρωσή μου πάνω στις τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις και στις δυο πατρίδες, όπως και στις ειδήσεις στη διεθνή τους διάσταση, κάτι που ανελλιπώς και από ανάγκη τηρώ καθημερινά. Το διαλειμματικό αυτό κενό προέκυψε από το γεγονός ότι η κυρία Αφροδίτη που φροντίζει τη λάτρα του σπιτιού μας ήταν στο υπνοδωμάτιό μου για να το φέρει σε τάξη, κάτι που κάνει κάθε Σάββατο. Στην κουζίνα, λοιπόν, μετά το πρόγευμα, χωρίς καφέ που δεν τον συνηθίζω, δεν ήξερα τι να κάνω. Επέλεξα τότε να διαβάσω ένα βιβλίο από τα πολλά που πήρα ως τιμητική προσφορά από τους συγγραφείς τους, προς τους οποίους νιώθω την ηθική υποχρέωση να γράψω δυο λόγια με τρόπο που να φανεί ότι διάβασα πράγματι τα έργα τους. Πράξη χρονοβόρα βέβαια, αλλά αυτονόητης, αν μήτι άλλο, ευγενικής ανταπόκρισης. Το βιβλίο ήταν το μυθιστόρημα του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ  "Όταν σωπάσαν τα πουλιά". Ενός φίλου συγγραφέα και ποιητή, με τον οποίον η προσέγγιση προέκυψε, μεταξύ άλλων, από την τάση που έχουμε και οι δυο να αγαπάμε τα ωραία πράγματα, να μην αγνοούμε αλλά να στεκόμαστε στη λεπτομέρεια, όταν είναι ενδεικτική μιας αλήθειας, και να μην είμαστε αγνώμονες προς εκείνους που πάσχισαν με τη ζωή και τη δράση τους να υπηρετήσουν τον τόπο, όποια λάθη κι αν έχουν κάνει. Γιατί το λάθος είναι ανθρώπινο, το εσκεμμένο λάθος και  η παθιασμένη απερισκεψία σε βάρος του κοινωνικού συνόλου είναι πράξεις απάνθρωπες, προς τις οποίες η απέχθεια και το “κατηγορώ” είναι αντιδράσεις ακόμη και των απλών ανθρώπων που νιώθουν ότι έχουν ευθύνη προς τον εαυτό τους πρωτίστως, ευθύνη επιβεβλημένη από ένα, περίεργης υφής, καθήκον. Επιπλέον ο Νίκος με την ιδιότητα του σπουδαγμένου μαθηματικού όλα αυτά τα κάνει με τη συνέπεια και την τελειότητα που το αριθμητικό απόλυτο επιβάλλει.

Ο χρόνος που είχα διαθέσιμος μου επέτρεψε να διαβάσω το πρώτο μέρος που εκτείνεται σε 44 σελίδες του έργου του. Η δόκιμη γλώσσα του, όπου το μέτρο είναι κανόνας με την πεζότητα της καθημερινότητας που περιγράφει να μην της αποστερεί μια κάποια δόση λυρικής διάστασης· ενισχύει από την άλλη μια γοητευτικότητα στην ανέλιξη του μύθου που στηρίζεται σε αληθινά γεγονότα του 1879 και μετά, με φόντο την ιστορική αλλαγή που επήλθε ένα χρόνο πριν, με την διακυβέρνηση του τόπου από τους Βρετανούς. Γεωγραφικός χώρος η χερσόνησος της Καρπασίας και τα χωριά της με τα πρωτότυπα ελληνικά ονόματα, που χρωματίζεται από πολλές απόψεις με ιμπρεσιονιστικούς χαρακτηρισμούς, μια πειστική αναβίωση ενός τόπου που περιγράφεται με μια αίσθηση ονείρου, με τρόπο που αποδίδει αφηγηματικά κάτι σαν τον αέρα αιγαιοπελαγίτικου χώρου, όπως όντως εκπέμπει η ακριτική αυτή περιοχή της Κύπρου στην νησιωτική άκρη της Ανατολικής Μεσογείου. Ο καμβάς του μύθου περιστρέφεται γύρω από  έναν ιερέα που συναντά Βρετανούς ταξιδιώτες ενώ η αφοσιωμένη και όμορφη γυναίκα του πρόκειται να φέρει στον κόσμο το παιδί τους. Τη χάνει με τρόπο οδυνηρό στη γέννα. Οι κοινωνικές συνθήκες είναι κι αυτές δηλωτικές της αξίας του βιβλίου. Απανωτές οι εξελίξεις, καθηλωτικές όχι με τη συνταγή της αστυνομικής περιπέτειας αλλά με την αίσθηση που δημιουργεί το αληθινό και το προσγειωμένο που έχει τη χάρη του ανεξήγητου και μοναδικού.

Από κει και πέρα η μέρα μου κύλησε φορτωμένη με πολλά, όπως πάντα, που με κρατούν όμως σε εγρήγορση. Και επιπλέον επίσκεψη στη φυσικοθεραπεύτρια αρχές της οδού Ιπποκράτους, στο κέντρο της Αθήνας, με την απεργία των ταξί, μια και αποφεύγω να οδηγώ στην κατάσταση που βρίσκομαι, να κάνουν περιπετειώδη την εκεί μετάβασή μου, ενώ οι ασκήσεις, εξαντλητικές και σε διάρκεια, με μηχανήματα και χωρίς αυτά, επέτειναν τη δοκιμασία της ημέρας.

Αν περιγράφω όλη αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα είναι για να συμπεράνω πως αργά το βράδυ, με τα τόσα που έχουν μεσολαβήσει μερικά από τα οποία σκόπιμα αναφέρω, δεν μου έχουν αμβλύνει τις έντονες εντυπώσεις από την ανάγνωση μέρους μόνο από το μυθιστόρημα του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ. Σαν να είχα ζήσει προσωπικά όσα περιέγραψε. Διατηρούσα στη μνήμη μου ζωντανά τις συνισταμένες από την πρώτη προσέγγιση και μια διαρκή εντύπωση από την αφήγηση για ένα τόπο, που δοκιμάστηκε, απομονωμένος όπως είναι, τόσο πολύ από την τουρκική εισβολή του 1974 και εξακολουθεί να βρίσκεται στα φύλλα της καρδιάς μας. 

Είναι η προσωπική αυτή αντιμετώπιση αντικειμενική μιας κριτικής, όχι φιλολογικής, με τη ματιά έστω ενός φιλαναγνώστη και μόνο, χωρίς άλλες φιλοδοξίες; Μα αν δεν κρίνω από τον εαυτό μου, από τις δικές μου αντιδράσεις, γιατί να δανειστώ άλλα αποδεικτικά στοιχεία για να εκφέρω τη γνώμη μου, όσο κι αν αυτή είναι αρκετή για να με ικανοποιήσει χωρίς ψευδαισθήσεις; 

***

Το πρώτο μέρος λειτουργεί κάπως σαν εισαγωγή, χωρίς να είναι ακριβώς έτσι. Είναι σαν την ουβερτούρα ορχηστρικού έργου, το οποίο εν συνεχεία αναπτύσσεται σε πολλές κατευθύνσεις. Οι εξελίξεις που ακολουθούν είναι καταιγιστικές, έχουν σχέση με προσωπικά πάθη, με τη συμπεριφορά των νέων αφεντάδων του τόπου, με τα κατάλοιπα της συμπεριφοράς των προηγούμενων, με τις ανώριμες συμπεριφορές της εκκλησιαστικής ηγεσίας όπως εκ παραδόσεως υπάρχει σε τμήματα του έθνους υπό ανελεύθερο καθεστώς, με τις αδυναμίες και τα προτερήματα των ανθρώπων, με κοινωνικές καταστάσεις, με τα καπρίτσια του καιρού, με τις συμπτώσεις, τα απροσδόκητα, τα τυχαία, τα αναπάντεχα, τα κακά και τα ωραία.

Όλα αυτά τα περιγράφει ο Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ με ήρεμη, ελεγμένη γραφή, δεν παρασύρεται συναισθηματικά, είναι κυρίαρχος των εκφραστικών του μέσων, κι αυτό είναι ένα από τα προτερήματα του βιβλίου του και της ιστορικής του κατάθεσης. Γιατί ο καμβάς του μύθου του, που έχει να κάνει με πρόσωπα που υπήρξαν, κινείται στο ιστορικό πλαίσιο μιας οριακής στιγμής της Κύπρου όταν πέρασε από την οθωμανική κυριαρχία στη βρετανική «κηδεμόνευση», αρχικά. Δεν είναι ιστοριογράφος. Ιστορικό είναι το πλαίσιο της ιστορίας του, με κεφαλαίο γιώτα το πρώτο, με μικρό το δεύτερο. Ερεύνησε τις παντός είδους συνθήκες εκείνης της εποχής που τη χαρακτήριζε η ανέχεια, τις μελέτησε, τις έμαθε άψογα τελικά, τις έζησε εν πολλοίς και τις απέδωσε με πειστικό τρόπο. Ακόμη κι εκείνη την ανεπίτρεπτη εκκλησιαστική διαφορά για την άνοδο στο αρχιεπισκοπικό θρόνο ανάμεσα στο Κυριλλούδι και τον Κυριλλάτσο, παρωνύμια του Κύριλλου, τα παρατσούκλια δηλαδή της λαϊκής έκφρασης, που οφείλονται στη σωματική διάπλαση των υποψηφίων οι οποίοι δίχασαν με τρόπο αρνητικό τον τόπο για μια δεκαετία, την αποδίδει ήρεμα, χωρίς πάθος, ενταγμένη φυσιολογικά στην όλη αφήγησή του, με τον ίδιο τρόπο που περιγράφει τις άσχημες περιπέτειες του καιρού, που κι αυτές υπάρχουν στην αφήγησή του, τις αποκαλούμενες θεομηνίες, υπακούοντας στην τάση που είχαν ανέκαθεν οι άνθρωποι να αποδίδουν αυτά τα φαινόμενα σε υπερβατικές δυνάμεις ως να μην έχουν τη λογική τους εξήγηση.

Ο και μυθιστοριογράφος πλέον Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ, γιατί έχει ήδη γόνιμη «προϋπηρεσία» ως σπουδαίος διηγηματογράφος, βραβευμένος μάλιστα -παρόλο που δεν αποδίδω στα βραβεία τη μοναδική αξιολόγηση και αναγνωρισιμότητα ενός ταλέντου που άλλοι δίνουν- κεντά το λόγο του στο βιβλίο, που έχει τον εύσχημο ποιητικό τίτλο «Όταν σωπάσαν τα πουλιά», σαν τον παραδοσιακό πλουμιστή στην καμπύλη μιας κολόκας, σαν τον σκαλιστή που αφηγείται θέματα σ’ ένα σεντούκι, στην επίσης παραδοσιακή κυπριακή κασέλα. Η λέξη που αναφέρεται ως «παράδοση» η οποία μου προέκυψε σ’ αυτό το σημείο, αν και τυχαία, τη θεωρώ συμπτωματικά δεμένη με τον χαρακτήρα του βιβλίου γιατί γράφει για μια παρωχημένη εποχή, όπως είναι οι κιτρινισμένες σελίδες ενός παλιού εγγράφου, για τα παραδοσιακά γραφικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής που αναζητούσε υπό συνθήκες πρωτόγονες για την εποχή της, την ανάπτυξη· επεκτείνω λοιπόν τον χαρακτηρισμό και στη γραφή του συγγραφέα. Χωρίς υποκρισίες και φτιασίδια ακολουθεί τον τρόπο μυθιστορηματικής γραφής που ακολουθούσαν οι παλιοί μαστόροι του είδους· δεν κυνηγάει σύγχρονους, μοντέρνους τρόπους για να εντυπωσιάσει υφολογικά· καταγράφει τα καθέκαστα με το ύφος απόλυτα ταιριαστό με το μύθο και την εποχή που εκτυλίσσεται.

Είναι εξόχως υποβλητικές οι σκηνές που καθορίζουν την ανέλιξη του μυθιστορήματος, ερωτικές και άλλες, όπως είναι, αίφνης, η σκηνή της ερωμένης του Παπαγιάννη, της απλοϊκής και αφοσιωμένης Αρχοντούς, όταν φοράει το μπλε φόρεμα της γυναίκας του παπά, της Ρουμπίνης, που την έχασε τόσο απροδόκητα και την επαναφέρει στη ζωή του με την παρουσία μιας άλλης γυναίκας. Αναφέρομαι σε έρωτα ιερωμένου κι αυτό, όσο κι αν ηχεί ως στοιχείο παράδοξο για εντυπωσιασμό, αποδίδεται με τόση ευγένεια και φυσικότητα, ώστε ο αναγνώστης, όπως και σε άλλα σημεία, επικροτεί χαρακτήρες και επιλέγει συμπάθειες ή όχι. Δεν προκαλεί και δεν ηθικολογεί.

Πού και πού οι κυπριακές λέξεις κάνουν την εμφάνισή τους, χωρίς να επιλέγει ακραίες περιπτώσεις δίνοντας επιπλέον χρώμα στην αφήγηση. Μια κάποια τυχαία επιλογή: σπατζιά, ταπατζά, τρικό, κουμέρα, συκαμιά, χασκάσια. Το πόσο αυθεντικά κυπριακές είναι, είναι θέμα γλωσσολόγων. Θα αναφερθώ όμως σε μια εμπειρία μου για τη λέξη ταπατζά, που ήταν το πανέρι που κρεμούσαν από το ταβάνι σε μια γωνιά του σπιτιού στα χωριά κι έβαζαν εκεί τυριά και άλλα τρόφιμα για να διατηρηθούν κάποιο χρόνο, όταν δεν υπήρχαν ψυγεία ούτε καν οι λεγόμενες παγωνιέρες. Προ πολλών ετών σε μια επαγγελματική επίσκεψή μου στο Παρίσι, σε προχωρημένη βραδυνή ώρα, βρεθήκαμε με την παρέα μου για φαγητό σ΄ ένα σύμπλεγμα εστιατορίων αριστερά της μεγάλης λεωφόρου λίγο πριν την Αψίδα του Θριάμβου. Κοιτάζοντας τον σχετικό κατάλογο διάβασα στα γαλλικά μια επιλογή γαλλικών τυριών, στα οποία έχω αδυναμία, πάνω σε «ταπατζά». Ρώτησα την σερβιτόρα και μου εξήγησε ότι η λέξη ταπατζά είναι μια πλεκτή επιφάνεια σαν πανέρι πάνω στην οποία σερβίρονταν τα τυριά του εστιατορίου. Τόσων αιώνων φράγκικη ιστορία στην Κύπρο να μην μας άφηναν οι ευγενείς Γάλλοι μια ταπατζά για τα τυριά μας;

Γενικά στο μυθιστόρημα αυτό δεν διαμορφώνονται από τον Νίκο Νικολάου-Χατζημιχαήλ μόνο οι χαρακτήρες, αλλά προβάλλει πειστικά και με τρόπο που κινεί το ευρύτερο ενδιαφέρον το κλίμα μιας δύσκολης εποχής. Και ποια εποχή στην Κύπρο δεν ήταν δύσκολη. Κι ακόμη: δίνονται ανάγλυφα μέσα από τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που αναπτύσσει μερικές από τις αρετές και τις αδυναμίες των Κυπρίων ως λαού. Όταν διεξερχόμουνα τις σελίδες του βιβλίου έφερα στη μνήμη μου πολλά από τα πρόσωπα που αναφέρει, πρόσωπα που άφησαν το στίγμα τους στην κυπριακή κοινωνία, όπως ο Ευάγγελος Λουίζος και άλλα, κάτι που επιβεβαιώθηκε στο πολύ αισθαντικό και χρήσιμα πληροφοριακό «επιμύθιο» με το οποίο κλείνει το βιβλίο, που έχει πλέον μια σημαντική θέση στην κυπριακή λογοτεχνική γραμματολογία.

29.1.2025

Κώστας Σερέζης

 

"ΟΤΑΝ ΣΩΠΑΣΑΝ ΤΑΠΟΥΛΙΑ"

"ΟΤΑΝ ΣΩΠΑΣΑΝ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ"
στην κορυφή των ΕΥΠΩΛΗΤΩΝ!

Ευχαριστώ από καρδιάς τους φίλους, γνωστούς και άγνωστους, που διαβάζουν το ιστορικό μυθιστόρημά μου "Όταν σωπάσαν τα πουλιά", ενθουσιάζονται και μεταδίδουν τον ενθουσιασμό τους σε άλλους φίλους τους. Σήμερα είναι στην πρώτη θέση των ευπώλητων βιβλίων, για τέταρτη εβδομάδα από την κυκλοφορία του.

[ο Φιλελεύθερος, Κυριακή 29 Δεκεμβρίου 2024, σελ. 59]