ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΚΑΝΘΟΣ Ο ΧΑΡΑΚΤΗΣ

 

Με αφορμή την Αναδρομική Έκθεση Χαρακτικής

"Τηλέμαχος Κάνθος,

 ο Χαράκτης"

του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ

[Καθημερινή, (κυπρ.), Ζωή, εικαστικά, σελ.11, 22 Μαΐου 2022] 

Ένα ειρηνικό απόγευμα, στις εφτά ακριβώς, της 12ης Σεπτεμβρίου του 1986 συνάντησα στο σπίτι του τον χαράκτη Τηλέμαχο Κάνθο. Αργότερα συναντηθήκαμε ξανά και ξανά, για το ίδιο θέμα. Είχα ήδη αρχίσει μια εργασία για τα μικρά χαρακτικά και σχέδιά του, που είχε δημιουργήσει για διακόσμηση βιβλίων και ήθελα να του δείξω τι είχε αποφέρει η έρευνά μου μέχρι εκείνη τη στιγμή, κι αν Μμπορούσε να συμπληρώσει και να διορθώσει. Ήταν μια πρόταση του αείμνηστου φίλου Φοίβου Σταυρίδη για δημοσίευση στο εξαίρετο περιοδικό του “Ο Κύκλος”. Είχε προηγηθεί ένα τριπλό τεύχος, αφιερωμένο στον ζωγράφο Γ. Πολ. Γεωργίου και ετοιμάζαμε τα επόμενα αφιερώματα για τον Διαμαντή και τον Κάνθο. Στη συνέχεια όμως, πολύ σύντομα, το περιοδικό έκλεισε τον κύκλο της ζωής του χωρίς αυτά τα αφιερώματα. Ωστόσο, η εργασία για τον Κάνθο συνεχιζόταν και έγινε κατορθωτή πολύ αργότερα, μια δημοσίευση στο περιοδικό Κυπριακή Βιβλιοφιλία-Φιλοτεχνία, τχ.1/41, 2017 του καταλόγου των εντύπων με επιλεγμένα χαρακτικά και σχέδια, από ένα σύνολο 80 βιβλίων και πέραν των 230 χαρακτικών και σχεδίων. Ευελπιστούμε σε μια οριστική έκδοση, που να περιλαμβάνει το σύνολο όλων αυτών των εξωφύλλων και άλλων χαρακτικών και σχεδίων. 

Είναι με συγκίνηση, που επισκέφτηκα ξανά τον ίδιο χώρο για να δω την αναδρομική έκθεση των χαρακτικών του, και ακόμα πιο μεγάλη ήταν η συγκίνησή μου όταν είδα για πρώτη φορά σε προθήκη τις κάρτες που είχε χαράξει το 1941. Ο χώρος, βέβαια, έχει υποστεί μετατροπές. Το μικρό ανώγειο εργαστήριό του και η αυλή έχουν μεταμορφωθεί πια στο “Κέντρο Τεχνών Κάνθου”, για τις δραστηριότητες του “Ιδρύματος Τηλέμαχος Κάνθος”, όπου το εργαστήριό του λειτουργεί ως μουσείο στο οποίο εκτίθενται, εκτός από κάποιους πίνακες ζωγραφικής, ο πάγκος του χαράκτη, το καβαλέτο, πινέλα, καλέμια και διάφορα άλλα εργαλεία του. Η ισόγειος αίθουσα, αποτελεί τον κύριο χώρο για εκθέσεις, διαλέξεις και μουσικές εκδηλώσεις. Υπάρχει ακόμα και ένα μικρό πωλητήριο για τις εκδόσεις του Ιδρύματος. Πριν ξεκινήσω για την έκθεση άκουσα, από ένα μικρό δημοσιογραφικό μαγνητόφωνο, τη συνομιλία μας, που είχαμε κάνει πριν 36 περίπου χρόνια. Ανέσυρα, ακόμα, από το αρχείο μου και θαύμασα τις πέντε κάρτες, που μου είχε χαρίσει αργότερα, κι έτσι όταν έφτασα στην έκθεση και τις είδα και τις οκτώ μαζί, στ' αφτιά μου ηχούσε η φωνή του Τηλέμαχου Κάνθου να περιγράφει: είχα μερικά ξύλα που μου είχε δώσει ο Κεφαλληνός στο εργαστήρι του, τα αγοράσαμε δηλαδή, έτοιμα φροντισμένα από τον ίδιον και με αυτά έκανα τις πρώτες μου ξυλογραφίες: τις «γυμνές καρυδιές», την «εκκλησία της Άλωνας»... Όταν ήρθα εδώ, λέω θα βρω ξύλα κει πάνω στην Άλωνα. Πράγματι βρήκα σφένδαμο, είναι καλό ξύλο αλλά ήταν φρέσκος. Τον πριόνισα μόνος μου, τον πλάνισα και έκανα δυο ξυλογραφίες τις οποίες χάραξα με μεγάλη χαρά διότι ήταν τρυφερό ξύλο και χαρασσόταν εύκολα. Σε έξι μήνες όμως έγινε …κεραμίδι, σκεύρωσε και μετά όταν είχα να το τυπώσω το μελάνωνα με ειδική επιμέλεια για να μπορέσω να βγάλω αντίτυπα. Υστερότερα έκανα καλύτερα ξύλα, βρήκα μερικές αχλαδιές και άλλα ξύλα. Ήταν μετά πολλών βασάνων, που έγινε μια σειρά κάρτες με τρία ξύλα η καθεμιά τις οποίες έκανα το '41-'42 με την ιδέα ότι θα τα αγόραζαν οι στρατιώτες τότες, Εγγλέζοι, να τα στέλλουν για χριστουγεννιάτικες κάρτες. Κάθισα και χάραξα τα ξύλα, 24 ξύλα, 8 κάρτες δηλαδή, σε μια εβδομάδα με το φως της λάμπας, αν είναι δυνατόν, του πετρελαίου, και για να βλέπω έβαζα τον φακό και έριχνε ένα φωτάκι πάνω στο σχέδιο -έβλεπα καλά τότε- χάραξα, λοιπόν, και πήγα στον μακαρίτη τον Χριστόφορο Νικολάου και τις τύπωσα. Ο γέρος ήταν καλλιτέχνης, γεννημένος τυπογράφος με συνείδηση επαγγελματική τυπογράφου, απόλυτη. Έκτοτε εγνώρισα πολλά τυπογραφεία και πολλούς τυπογράφους...

Η αναδρομική έκθεση έχει τίτλο “Τηλέμαχος Κάνθος, ο Χαράκτης”, αποτελείται από το σύνολο σχεδόν των χαρακτικών του, και καλύπτει τη δημιουργία του, από το 1934, έναρξη των σπουδών του μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1980, με αποκορύφωμα τα δώδεκα έργα της σειράς “Σκληροί Χρόνοι”. Το 1974, υπήρξε ένα οδυνηρό ορόσημο στην ιστορία αυτού του τόπου. Οι νεκροί και η φρίκη του πολέμου, οι αγνοούμενοι, οι αιχμάλωτοι, οι βασανισμοί, τα ορφανά, οι μαυροντυμένες μανάδες, η προσφυγιά μετέτρεψαν το πανέμορφο νησί σε μαρτυρικό τόπο οδύνης και σπαραγμού. Οι άνθρωποι του πνεύματος και της Τέχνης, ως οι πιο ευαίσθητοι δέκτες έζησαν όλες τις μορφές αυτού του πρωτόγνωρου κακού και ως γνωστόν η καλή Τέχνη δημιουργείται μέσα από τέτοιες καταστάσεις. Οι χαράκτες με το καλέμι τους, οι ζωγράφοι με το πινέλο τους και οι λογοτέχνες ποιητές και πεζογράφοι με τη γραφίδα τους συνέθεσαν ξανά το μνημείο του σπαραγμού, ο καθένας με τη ψηφίδα του -μικρή ή μεγάλη. Από τις πιο σημαντικές ψηφίδες αυτού του μνημείου κατέθεσε και ο Κάνθος με τη σειρά των χαρακτικών του “Σκληροί Χρόνοι”.

Ο Δάσκαλος του Κάνθου, ο μέγας Γιάννης Κεφαλληνός, δεν μπορούσε να απουσιάζει. Έτσι, βλέπουμε εκτεθημένα έργα του, στα οποία είχε σημαντική συμμετοχική εργασία και ο Κάνθος, όπως τα υπέροχα τιμητικά διπλώματα, που ετοιμάστηκαν για την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος αλλά και άλλα έργα όπως «Η Τσάτσα» και το “Κεφάλι αλόγου” του Κεφαλληνού, αφιερωμένο στον Κάνθο.

Όλα τα έργα της έκθεσης περιλαμβάνονται σε ομότιτλη της έκθεσης έκδοση του Ιδρύματος Τηλέμαχος Κάνθος με συγγραφέα τον καθηγητή Στάθη Παραροδίτη, Διευθυντή του Πολιτιστικού Κέντρου “Μιχάλης Πιερής” του Πανεπιστημίου Κύπρου, που παρουσιάστηκε την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης. Με ένα ωραιότατο κείμενό του προσεγγίζονται αισθητικά όλα τα έργα και δίδονται πολλές σχετικές πληροφορίες για τα έργα και τον χαράκτη. Επίσης στο βιβλίο, περιέχεται σύντομο κείμενο του καθηγητή Μιχάλη Αρφαρά και ολόκληρη η επιστολή του Τηλέμαχου Κάνθου, που έστειλε στον Ε. Χ. Κάσδαγλη όταν του ζητήθηκε, για την έκδοση του βιβλίου του Γιάννης Κεφαλληνός, ο Χαράκτης. Στην πολυσέλιδη επιστολή ο Κάνθος περιγράφει πτυχές από τα πολύ δύσκολα χρόνια της σπουδαστικής του ζωής, και πολλές πληροφορίες για τον Δάσκαλό του και άλλους σημαντικούς ανθρώπους που γνώρισε εκεί, στην Αθήνα.