ΥΔΑΤΑ ΥΔΑΤΩΝ

Κ ί κ α    Ο λ υ μ π ί ο υ

Νίκου Νικολάου -Χατζημιχαήλ

Ύδατα Υδάτων 

Κάρβας Εκδόσεις, 2016

[ΠΗΓΗ: http://anagnostria.blogspot.com.cy/2016/10/blog-post_30.html ]

Ύδατα Υδάτων. Νερά των νερών. Το μαγικό υγρό χωρίς το οποίο δεν υπάρχει ζωή. Το νερό απ' το οποίο ξεκίνησε η ζωή. Το νερό μέσα στο οποίο δημιουργείται κάθε νέα ζωή. Το νερό μέσα στο οποίο το νησί μας ταξιδεύει. Το νερό που μας συνδέει αλλά και μας χωρίζει. Το νερό, απ' τον αφρό του οποίου γεννήθηκε "το ομορφότερο πλάσμα του κόσμου".

Με τους στίχους του ο ποιητής οδηγεί τη σκέψη μας πίσω στις πρώτες μέρες της Δημιουργίας (...Και είπεν ο Θεός. Συναχθήτω το ύδωρ το υποκάτω του ουρανού εις συναγωγήν μίαν, και οφθήτω η ξηρά...") και φτάνει ως τη σημερινή θάλασσα που γίνεται τόπος χαμού με "το κύμα να χτυπάει ανελέητα ένα ζευγάρι παιδικά παπουτσάκια σφηνωμένα στου βράχου τη σχισμή" (ποιος δεν θυμάται την τραγική εκόνα του πεντάχρονου παιδιού;).

Υπαινικτικά αναφέρεται στη σκλαβωμένη πόλη του που καταστράφηκε αλλά "ξαναγεννήθηκε κρατώντας πορτοκάλι". Κι από κει στην ανάμνηση μιας άλλης Πόλης κτισμένης πλάι στη θάλασσα, στο θρήνο για την Άλωση και στο μαρτύριο του Πατριάρχη.

Η μνήμη της θάλασσας τον οδηγεί ακόμα στα στενά, στα γαλανά νερά των οποίων βούλιαξε ο στόλος του υπερόπτη βασιλιά.

Γεωολογία, Μυθολογία, Ιστορία συμπλέκονται ποιητικά στους υδάτινους στίχους του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ. Ο δεκαπεντασύλλαβος και η ομοιοκαταληξία, χωρίς να γίνονται περιοριστικά δεσμά για την έμπνευση, φέρνουν την ποίησή του ακόμα πιο κοντά στις παραδόσεις και τα ακούσματά μας. Γεμάτη συμβολισμούς και υπαινιγμούς δεν είναι εύκολη ποίηση. Όμως ακριβώς γι' αυτό είναι και πιο γοητευτική. Διαβάζοντας τους στίχους του νιώθεις το "πολύφλοισβον", "τα τραγούδια των βοτσάλων", τις "μελωδίες των κυμάτων".

Αξίζει ιδιαίτερα να προσεχθεί και να επαινεθεί η αρτιότητα και η καλλιτεχνική εμφάνιση της έκδοσης. Με σχέδια, χαρακτικά και τυπογραφική επιμέλεια του ίδιου του ποιητή είναι ένα πραγματικό έργο τέχνης, όχι μόνο ως προς το περιεχόμενο αλλά και ως προς τη μορφή.

ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ

Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ

Γράμμα από την Νέα Υόρκη

[The books' journal, τ.70, Οκτ. 2016, σ. 16]

Νέα Υόρκη, 10 Σεπτεμβρίου 2001

Αγαπημένε μου εγγονέ,

Μαζί με το γράμμα που στέλνω για τον μπαμπά και τη μαμά σου, εσωκλείω για σένα αυτή την καρτ ποστάλ της Νέας Υόρκης, στην οποία απεικονίζονται τα ψηλότερα κτήρια του κόσμου. Είναι μισό μίλι ύψος κι εγώ τα επισκέφτηκα σήμερα! Όταν αντίκρισα την Νέα Υόρκη από τόσο ψηλά με κατέλαβε δέος. Όλα είναι μεγάλα εδώ, αλλά δεν μπορείς να φανταστείς πόσο τεράστιοι είναι αυτοί οι δίδυμοι πύργοι∙ είναι πραγματικά κολοσσιαίοι. Οι άνθρωποι που περπατούν τριγύρω φαίνονται πιο μικροί κι από μυρμήγκια. Έτσι ένιωσα κι εγώ, σαν ένα μικρό, ανύπαρκτο μυρμηγκάκι.

Εδώ χτυπά η καρδιά της χώρας. Μεγάλη χώρα η Αμερική, ελεύθερη, ατρόμητη, αήττητη, και κανένας δεν μπορεί να την αγγίξει, να της κάνει το παραμικρό κακό. Αν ξαναγυρίσουν στον κόσμο, οι Θεοί της αρχαίας Ελλάδας, δεν ξέρω αν θα κατοικήσουν εδώ, φαίνεται όμως, πως ο δικός τους Θεός κατοικεί εδώ και τους προστατεύει.

Ήθελα να σου πω να είσαι καλός μαθητής για να προοδεύσεις, και να μπορέσεις μια μέρα να έρθεις κι εσύ εδώ για να θαυμάσεις, αλλά μετάνιωσα. Μετάνιωσα, γιατί μπαίνοντας σ΄ ένα μικρό και ταπεινό εκκλησάκι που είναι εκεί δίπλα, ένιωσα να γαληνεύω μέσα μου. Από μυρμηγκάκι έγινα ξανά άνθρωπος κι η ψυχή μου ηρέμησε. Άναψα ένα κεράκι και έκανα την ευχή μου: να είσαι πάντα καλά, να είσαι πάντα καλός μαθητής, να προοδεύσεις στη ζωή σου, μα, το κυριότερο, να παραμείνεις παντοτινά Άνθρωπος.

Σε φιλώ, ο παππούς σου

ΛΕΥΚΩΣΙΑ... ΣΙΓΑ ΣΙΓΑ ΝΥΧΤΩΝΕΙ...

ΠΗΓΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΣΤΗ ΛΕΜΕΣΟ

"Η ΚΥΠΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΛΛΑΔΑ"

"Η ΚΥΠΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΛΛΑΔΑ"

Πολύ με συγκίνησαν δυο παιδιά του τμήματος Β2, του 2ου Πειραματικού Γυμνασίου Θεσσαλονίκης, η Μαρία Τσίβου,και η Θωμαή Σταμπουλίδου, που ασχολήθηκαν με το βιβλίο μου "ΠΙΚΡΟΛΙΘΟΣ" και ανάρτησαν το πιο κάτω κείμενο, στο ιστολόγιό τους "Η ΚΥΠΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΛΛΑΔΑ". 

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ:

Η συλλογή περιλαμβάνει 14 ποιήματα τα οποία σαν κεντρικό άξονα έχουν τη φύση (Τα βότσαλα, Η πέτρα, Τα πουλιά, Το ακρογιάλι κτλ). Από τα ποιήματα δεν απουσιάζουν οι ιστορικές αναφορές (στον Ονήσιλο, τον Γρηγόρη Αυξεντίου, τον Κυριάκο Μάτση).

Η πέτρα διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη συλλογή του Νικολάου-Χατζημιχαήλ, από τον τίτλο «Πικρόλιθος» (η ονομασία του στεατίτη από τον οποίο γίνονταν τα σταυρόσχημα ειδώλια της χαλκολιθικής εποχής στην Κύπρο), μέχρι τη διαδρομή των βότσαλων στο βυθό της θάλασσας («Τα βότσαλα»), την πέτρα ως εργαλείο επιβίωσης («Η πέτρα»), τον στίχο «γνωρίζω μόνο μια πέτρα» («Το ακρογιάλι»), την πέτρα πάνω στην οποία ο Αυξεντίου αφήνει ένα κόκκινο σημάδι από αίμα («Η Σκήτη»), μέχρι και την απειλή του Κυριάκου Μάτση «…αν θα βγω, θα βγω με μια πέτρα στο χέρι» («Διάλογος»).

Τους επικούς αγώνες του Κυπριακού Ελληνισμού συνοψίζει ο ποιητής μέσα από τα ποιήματά του «Πικρόμελο», «Η Σκήτη», «Διάλογος» και «Το Πηγάδι». Σε μιαν αντιστικτική σύνθεση αρχαίας και νέας τραγωδίας ή εν είδει συνοπτικού ποιητικού χρονικού της «γλυκείας» αλλά και πικρής «χώρας Κύπρου» ανιστορεί την επανάσταση του Ονήσιλου εναντίον των Περσών, τη θυσία του Αυξεντίου και του Μάτση για την αποτίναξη του αγγλικού ζυγού, καθώς και του ομοχώριού του Παναγιώτη, που έπεσε πολεμώντας τους Τούρκους το 1974.

Στο ποίημα «Παλιό καράβι» που αναφέρεται στα πρώτα βήματα της ναυσιπλοΐας στην Κύπρο μας: 

«Γιατί όταν ήρθε ο καιρός και φύσηξε Απηλιώτης

Στ' αμέτρητα ταξίδια μου σ' ατέλειωτο γιαλό

Σκορπούσα μύγδαλα κι ολόγλυκο κρασί κερνούσα

Καθώς τον κόσμο θάμπωνε ο αστραφτερός χαλκός...». (σελ. 30)

Μοιραία, αλλά και αισθητικά ωραία, η περιπλάνηση του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ στον αρχαίο κόσμο γενικά και στην αρχαϊκή Κύπρο ειδικά, καταλήγει στην αρχαία ιστορία της Κύπρου μας και τις ελληνικές της ρίζες, απ' όπου ο ποιητής επιχειρεί ν' αντλήσει διδάγματα και παραδείγματα προς μίμηση ή αποφυγή για τη σύγχρονη εποχή και τις μέρες μας:

«... δοκιμάστε απ' το δικό μου, της προδοσίας το πικρόμελο

που στάζει απ' το κρανίο μου για να θυμάστε

πως πρέπει πάντα να φυλάγεστε απ' τους αισχρούς Στασάνορες

μα, πιο πολύ απ' τους προδότες Γόργους». (σελ. 31)

Βέβαια, παραδείγματα - φωτεινοί φάροι για το μέλλον -άμεσο, μακροπρόθεσμο ή διαχρονικό- μπορούν ν' αντληθούν και από τη σύγχρονη ιστορία του νησιού. Π.χ. από τον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-59, όπου δεσπόζει η θυσία του Γρηγόρη Αυξεντίου. Τη διαχρονικότητα αυτής της θυσίας υμνεί ο ποιητής:

«... οι δειλοί στον απολέμητο σπήλιο ρίχνουν βενζίνη

καίνε το σώμα μέσα σε λίγα λεπτά

καίνε μονάχα το σώμα

κι ένα μικρό τρυπομάζη - δίπλα στη σκήτη, που είχε φτιάξει τη δική του φωλιά

όμως την ψυχή δεν μπορούν να την κάψουν

την ιστορία αυτή στους αιώνες θα λέει ο πατέρας στον γιο κι ο παππούς στο εγγόνι...». (σελ. 34)

Από τις κορυφαίες στιγμές του βιβλίου το ποίημα «Το πηγάδι» (σελ. 36) όπου επιχειρείται μια παρώδηση και μια παράλληλη συνανάγνωση του γνωστού παραδοσιακού κυπριακού τραγουδιού «Τέσσερα τζιαι τέσσερα» με τη σύγχρονη κυπριακή τραγωδία του 1974 και τον χαμό ενός αγνοούμενου, που μικρός άκουγε με δέος και απορία τον παππού του να τού τραγουδά το πιο πάνω άσμα. Ο μύθος περιπλέκεται περίτεχνα με την ιστορία και οι παραλληλισμοί λειτουργούν με αισθητική επάρκεια:

«... ήρθε ο καιρός κι ο μαύρος πήρε και τον παππού

κι ήταν καλύτερα γιατί δεν έμαθε

δεν έμαθε πως στρατιώτης στον πόλεμο σαν πήγε ο Παναγιώτης

ο εγγονός του ο πιο μικρός

καθώς τον έσπρωχναν στο πηγάδι των εκατόν ορκών 

σ' ένα χωριό, την Αγιά

θυμήθηκε τον παππού του και το τραγούδι του

και πικραμένος σιγοψιθύρισε:

"Να πείτε της μανούλας μου στα μαύρα να ντυθεί

Γιατί τον γιον της τον μιτσήν δεν θα τον ξαναδεί"...». (σελ.37)

[Από ιστολόγιο 

"Η ΚΥΠΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΛΛΑΔΑ", 

των μαθητών του τμήματος Β2 του 2ου Πειραματικού Σχολείου Θεσσαλονίκης:

http://hkyproseinaiellada.blogspot.com.cy/p/blog-page_97.ht… ]

Ένας άλλος μαθητής, από το ίδιο τμήμα, ο Γιώργος Παναγιωτίδης, βρήκε στο ιστολόγιό μου ΚΑΡΒΑΣ, υλικό για τον Γρηγόρη Αυξεντίου. 

ΕΔΩ

▼

ΓΡΗΓΟΡΗ ΕΣ ΑΕΙ

ΚΑΙ ΕΔΩ

▼

ΑΠΟ ΤΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ΚΑΡΒΑΣ

ΥΔΑΤΑ ΥΔΑΤΩΝ

ΝΙΚΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ-ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ

Ύδατα Υδάτων*

Γράφει ο

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΟΥΝΙΟΣ

[Αλήθεια, πολιτισμός, 11 Οκτωβρίου 2016, σελ. 19]

Διαβάζω την τελευταία ποιητική συλλογή του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ και γίνομαι, ξανά, μια μέλισσα που πετάει από λουλούδι σε λου­λούδι, ρουφώντας, αργά και μεθυστικά, την γύρη της ανησυχίας, της έγνοιας, του προβληματισμού. Γίνομαι, ξανά, ένα βό­τσαλο, σε κάποια θλιμμένη αμμουδιά της Καρπασίας, γυαλίζοντας, μπροστά στα άγρια μούτρα του κατακτητή, μόνο και μόνο για να του σπάσω τα νεύρα. Γίνομαι, ξανά, ένα λαβωμένο πουλί στις εσχατιές της πατρίδας, κρύβοντας, κάτω από τις φτερούγες μου, τη γαλανόλευκη. Γίνομαι, ξανά, ένα δάκρυ στα μάτια του φαντάρου, που τον σημαδεύει το μυδράλιο του άσπλαχνου, στον κάμπο της Μεσαορίας. Γίνομαι, ξανά, η ελπίδα που ανθίζει επάνω στους βράχους της Κερύνειας. Γίνομαι, ξανά, η μαύρη μαντήλα που τυλίγει τις άγιες ρυτίδες της μάνας του αγνοούμενου. Γίνομαι, ξανά, η γρήγορη δρασκελιά στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη. Γίνομαι, ξανά, ο παμπάλαιος τηλεβόας με τον οποίο συλλαβίζω αυθεντικές ιδεολογίες: αγάπη, ειρήνη, δικαιοσύνη. 

Ο Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ, με απέραντη ευαι­σθησία και τρυφερότητα, αλλιώς πώς θα υπηρετούσε, με τόση, και τέτοια, αφοσίωση την τέχνη του λόγου, δίνει μορφή και σχήμα στις σκέψεις του χρησιμοποιώντας, βέβαια, και πληθώρα συμβολισμών, ενώ και η αλληγορία διεισδύει ανάλαφρα στις ρωγμές των στίχων τους. Όπως κάνει σε όλες τις συλλογές του, έτσι και εδώ, πέφτει στα βαθιά της θάλασσας, ακόμα και με τον κίνδυνο να πνιγεί, αφού η επι­φάνεια δεν ταιριάζει στα πυρετώδη μυαλά, η επιφάνεια, άλλωστε, αποτελεί το συ­νώνυμο της πλαδαρότητας, ενίοτε, και της πονηρής ουδετερότητας. Ποιήματα ­καθρέφτες, ή μάλλον, ποιήματα-κρύσταλλα, μιας εποχής που βιώνει τη βαρβαρό­τητα, ιδίως από όσους ομνύουν πίστη στον πολιτισμό, μιας εποχής που τρέφει την αδικία, το θράσος, την αγένεια, τη δύναμη των όπλων που στάζουν αίμα δε­καοκτάχρονων παλικαριών. Και, βέβαια, εικαστική αναδρομή στο παρελθόν εκεί όπου, τις περισσότερες φορές, βρίσκεται η αλήθεια, προτού την κακοποιήσουν ντόπιοι και διεθνείς αγύρτες. «Ποιος άνεμος που φύσηξε σ' έφερε στα νερά μου / Ποια τιμημένα κύματα σε ρίξανε κοντά μου / Και ποιο καράβι με πανί είχε μια τέτοια τύχη / Να ταξιδεύει τους θεούς που έχουν τα στήθια τείχη / Οποιος δεν έχει λεβεντιά στον τόπο περισσεύει / Του Κάτω Κόσμου τα σκαλιά γρήγορα θα κα­τέβει / Καλώς τον, τον πολεμιστή ο τόπος μου δικός σου / Μόλις εδώ σκοτώθηκε μπροστά ο γυρισμός σου».

*Εκδόσεις ΚΑΡΒΑΣ, 2016.

Όταν το βιβλίο γίνεται έργο τέχνης

 Γράφει η 

Μαρία Πυλιώτου

 Η ιστορία του βιβλίου μοιάζει με παραμύθι, ένα παραμύθι που ξεκινάει από τα βάθη των αιώνων, από τότε που η «γραφή» αρ­χίζει να χρησιμοποιείται ως ανάγκη του ανθρώπου, με καθορισμένα σημεία, να κάνει αντιληπτή τη σκέψη του στους άλλους... Στην αρχή σε λίθινες πλάκες, μετά σε τούβλα που τα ψήνουν, σε όστρακα ακόμη, σε μέταλλα, όπου μπορούν οι άνθρωποι να χαράζουν με «σημάδια» τα μηνύματά τους. Η ιστορία του σημερινού βιβλίου αρ­χίζει με τον χειρόγραφο πάπυρο (Αί­γυπτος) κι αργότερα, τον 2ο π.Χ. αι­ώνα, σε περγαμηνή (κατεργασμένα δέρματα). Χρειάστηκε να διαβούν αι­ώνες μετά, ίσαμε τον 14ο μ.Χ. για να εφευρεθεί το χαρτί με το οποίο φτιά­χνονται τα βιβλία, με την εφεύρεση αργότερα και της τυπογραφίας. Το βιβλίο συνεχίζει την πορεία του και κανένας δεν θα μπορούσε, ούτε λίγες δεκαετίες πριν να προβλέψει τη ση­μερινή εξέλιξη του, την ταχύτητα που ολοκληρώνεται και πόσοι - ειδικοί πια - ασχολούνται μ' αυτό! Φτάνουμε, λοιπόν, στις μέρες μας, στον τόπο μας, όπου, αν και μικρή η πατρίδα μας έχει να επιδείξει εκδοτική άνθιση ισάξια άλλων χωρών. Και, ιδιαίτερα, όταν το βιβλίο, σ' ένα τόσο μικρό χώρο μπορεί να εμφανίζεται και ως έργο τέχνης. Για τον καλλιτέχνη-συγγραφέα δεν αρκεί το βιβλίο να δίνει μιαν ενδιαφέρουσα ιστορία, υπέροχους στίχους και άλλα, όσο καλά επιμελημένο και να 'ναι, αλλά το ίδιο, ως ανεξάρτητο αντικείμενο ν' αποτελεί έργο τέχνης. Πόσο συνε­παρμένη νιώθω σαν παίρνω στα χέρια μου το βιβλίο του Χαμπή* «Ο Σπανός τζι οι 40 δράτζιοι», με τα υπέροχα χαρακτικά του έργα. Ας πάμε, όμως, λίγο πίσω, 60 χρόνια πριν από τον Χαμπή, θα δούμε να εμφανίζεται στον χώρο του βιβλίου ο Νίκος Νικολαΐδης*, ο Κύπριος. Ζω­γράφος και συγγραφέας, πολυταξι­δεμένος, ευαίσθητος, που πιο πολύ ζει στην Αίγυπτο, με μια αγάπη, όμως, μεγάλη για την Κύπρο, τη μικρή του πατρίδα. Τα έργα του, το ένα μετά το άλλο, εντυπωσιάζουν: διηγήματα, μυ­θιστορήματα, λυρικές πρόζες, εκδομένα και επιμελημένα από τον ίδιο. «Η μόνη επιθυμία που θα 'χα - του γράφει ο Άγγελος Σικελιανός - θα 'τανε κάποια διηγήματα σου να τα 'χα γράψει εγώ!» Το βιβλίο του όμως που θεωρείται έργο τέχνης, σωστό κομψοτέχνημα, που ο ίδιος έχει σχε­διάσει και επιμεληθεί σελίδα-σελίδα, λέξη-λέξη είναι «Το βιβλίο του Μο­ναχού». Για το βιβλίο-καλλιτέχνημα, ο Τεύκρος Ανθίας του γράφει: «Είσαι ο πρώτος σε παγκόσμια φιλολογία, που είδες τόσο ανθρώπινα και καλλι­τεχνικά το δράμα της μοναχικής ζωής». Κλείνω μ' ένα βιβλίο-έργο τέχνης που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Πρό­κειται για το νέο ποιητικό έργο του Νίκου Νικολάου-Χατζημιχαήλ* «Ύδα­τα Υδάτων». Το ξεφυλλίζω, κόβω με τον χαρτοκόπτη τις άκοπες σελίδες του - τι αίσθηση υπέροχη σου δίνει αυτή η δυνατότητα να επεμβαίνεις σ' ένα βιβλίο - διαβάζω τους στίχους, σταματώ στα υπέροχα σχέδια του. Και τότε μια δροσά με τυλίγει: το νερό, η θάλασσα, ο ρυθμός των στίχων, σε μέτρο ιαμβικό, συχνά, όπως στα δημοτικά μας τραγούδια, ο ρυθμός των γραμμών, τόσο έξοχα τα σχέδια του καλλιτέχνη ποιητή, σχέδια πότε με πενάκι, άλλοτε με μολύβι και άλ­λοτε χαρακτικά σε λινόλεουμ. Έχω μπροστά μου και τα τρία αυτά βιβλία (σίγουρα υπάρχουν κι άλλα). Και μπορώ να τα διαβάζω ξανά και ξανά, μπορώ να σταματώ στις εικόνες τους και να τις «διαβάζω» κι αυτές, το καθένα χωριστά, σ' ένα σύνολο άρτιο. Αληθινά έργα τέχνης.

*Χαμπής: 1947, Κοντέα *Νίκος Νικολαΐδης:   1884, Λευκωσία - 1956, Κάιρο *Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ: 1948, Βασίλι Αμμοχώστου

[ Αλήθεια, 1 Οκτωβρίου 2016, Επιφυλλίδες, σελ.18 ]

ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΕΙΣ

ΗΛΙΟΒΑΣΙΛΕΜΑ ΣΤΗ ΛΕΥΚΩΣΙΑ